Rhaglen, penderfyniadau a chofnodion

I dderbyn unrhyw ymddiheuriadau am absenoldeb

Derbyniwyd ymddiheuriadau gan y Cynghorwyr John Brynmor Hughes, Medwyn Hughes, Huw Rowlands a Meryl Roberts

I dderbyn unrhyw ddatganiad o fuddiant personol

Dim i’w nodi

Nodi unrhyw eitemau sy’n fater brys ym marn y cadeirydd fel y gellir eu hystyried.

Dim i’w nodi

Bydd y Cadeirydd yn cynnig y dylid llofnodi cofnodion cyfarfod o’r pwyllgor hwn a gynhaliwyd 8fed Medi 2022 fel rhai cywir  

Derbyniodd y Cadeirydd gofnodion y cyfarfodydd blaenorol o’r pwyllgor hwn a gynhaliwyd  8fed Medi 2022 fel rhai cywir.

Mewn ymateb i sylw a gyflwynwyd yn y cyfarfod diwethaf ynglŷn â chynnwys eitem sefydlog ar raglen pob cyfarfod o’r pwyllgor yn rhoi diweddariad ar faterion a godwyd i’r Aelodau ynghyd a gweithredu penderfyniad, nododd y Swyddog Monitro nad oedd dim gofyn cyfreithiol ar gael materion yn codi fel eitem statudol ar y rhaglen. Ategodd y byddai yn trafod gyda’r Pennaeth Cyllid sut i gyfarch dymuniad y pwyllgor o dderbyn diweddariadau i benderfyniadau ac awgrymodd, mai adroddiad byr fyddai’n dderbyniol yn hytrach na chael eitem agored.

I dderbyn yr adroddiad a’r cynnydd a gofyn am adroddiad pellach i Bwyllgor Chwefror

PENDERFYNIAD:

1. Derbyn yr adroddiad
2. Derbyn cynnydd ar y rhaglen waith
3. Cais am ddiweddariad pellach i Bwyllgor mis Chwefror 2023

a)    Cyflwynwyd adroddiad gan Pennaeth Gwasanaethau Cyfreithiol (Swyddog Monitro) yn nodi, yn dilyn Cydsyniad Brenhinol, bod darpariaethau’r Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiad (Cymru) 2021 bellach wedi dod i rym ac er bod rhai elfennau o’r Arweiniad Statudol i’w cyhoeddi ni fydd disgwyl i rain wyro yn arwyddocaol o’r drafftiau a ymgynghorwyd â hwy. Mewn ymateb i ofynion y Ddeddf, cyfeiriwyd at y rhaglen waith sydd eisoes wedi ei gosod o fewn Cofrestr Risg Corfforaethol y Cyngor gyda’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn cadw trosolwg a sicrwydd ar y gweithredu sydd ei angen i weithredu’r darpariaethau.

Cyfeiriwyd at dri maes gwaith, Strategaeth Cyfranogiad y Cyhoedd, Cynllun Deisebau a Chanllawiau Cyfansoddiad, sydd angen eu symud ymlaen drwy gynnal proses ymgynghori.

Diolchwyd am yr adroddiad

b)    Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â hawl gan y Cyngor i ddewis trefn Pleidleisio Fwyafrifol neu Bleidlais Sengl Drosglwyddadwy (STV) ac o ystyried bod gan Wynedd, yn etholiad 2022 y nifer uchaf o Gynghorwyr wedi eu hethol heb unrhyw wrthwynebiad, nododd y Swyddog Monitro  mai cyfle oedd yma i Wynedd benderfynu ar sut i ymateb i’r dewis. Ategodd y byddai addasu’r broses gyfredol yn cynnwys adolygiad manwl o’r sefyllfa fyddai’n debygol o gynnwys adolygiad ffiniau, addasu cyfundrefn sylweddol ac  ymgynghori fel elfennau statudol. Y dewis sydd gerbron yw ystyried cychwyn y broses neu beidio - bydd rhaid dod i farn ar sut i ymdrin ar opsiwn.

Mewn ymateb i gwestiwn ategol, o ymateb Awdurdodau eraill i’r mater, mynegodd bod Awdurdodau eraill mewn sefyllfa debyg o ystyried agor trafodaethau.

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â phenodi Aelodau Lleyg, mynegwyd bod y broses bellach yn un barhaus. Derbyniwyd y farn bod dwy sedd wag ar y Pwyllgor ac mewn ymateb, nodwyd er yr ail-hysbysebu, na fu diddordeb. Ategwyd y bydd y swyddi yn parhau yn agored a’r dyddiad cau yn cael ei ymestyn ac annogwyd yr Aelodau, os yn adnabod rhywun sydd â diddordeb, i gyfeirio enw i’r Pennaeth Cyllid.

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â nodweddion y Strategaeth Gyfranogi, nodwyd bod dyletswydd statudol bellach i annog cyfranogiad at benderfyniadau sydd wedi eu gwneud a bod hyn yn cael ei weithredu drwy rannu gwybodaeth ar y wefan, megis hysbysiadau penderfyniad a blaen raglenni. Y bwriad yw creu trefn sydd yn cyfarch y dyletswydd heb fod yn gyfundrefn drwm.

Mewn ymateb i sylw am y drefn ymgynghori, a bod hyn i’w groesawu, amlygodd Aelod bod rhaid ceisio osgoi tanseilio trefn ddemocrataidd. Nododd bod Aelodau wedi eu hethol i gynrychioli’r boblogaeth a mynegodd bryder y gall trefniadau oddiweddu’r drefn democratiaeth.  Mewn ymateb i’r sylw, nododd y Swyddog Monitro y dylai’r drefn ymgynghori gefnogi’r drefn Democratiaeth - rôl Aelodau yw cymryd cyfrifoldeb am swyddogaethau ac felly dylai’r rôl ymgynghorol fod yn gefnogol i’r ystyriaethau hyn.

c)    Cynigwyd ac eiliwyd derbyn yr adroddiad

            PENDERFYNWYD:

            1.         Derbyn yr adroddiad

            2.         Derbyn cynnydd ar y rhaglen waith

            3.         Cais am ddiweddariad pellach i Bwyllgor mis Chwefror 2023

I dderbyn y wybodaeth, ystyried y risgiau ynglŷn â’r Rhaglen Gyfalaf, a chraffu penderfyniadau i’r Cabinet

PENDERFYNIAD:

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau yng nghyswllt rhaglen gyfalaf y Cyngor

a)    Cyflwynwyd adroddiad ar gais yr Aelod Cabinet Cyllid y Cynghorydd Ioan Thomas. Prif ddiben yr adroddiad oedd cyflwyno’r rhaglen gyfalaf (sefyllfa diwedd Awst 2022) ynghyd a chymeradwyo’r ffynonellau ariannu perthnasol. Yn wahanol i’r drefn arferol, gofynnwyd i’r  Pwyllgor graffu’r wybodaeth cyn cyflwyno am gymeradwyaeth y Cabinet 25 Hydref 2022.

Cyfeiriwyd at ddadansoddiad fesul Adran o’r rhaglen gyfalaf £136.3 miliwn am y 3 blynedd 2022/23 - 2024/25 ynghyd a’r ffynonellau sydd ar gael i ariannu’r cynnydd net sydd oddeutu £10.1 miliwn ers y gyllideb wreiddiol.

Ategodd yr Uwch Reolwr Cyllid,

·         bod y Cyngor gyda chynlluniau pendant mewn lle i fuddsoddi tua £79.8 miliwn eleni, gyda £21.1 miliwn (sef 27%) ohono wedi’i ariannu trwy grantiau penodol.

·         bod effaith heriau ariannol diweddar yn parhau ar y rhaglen gyfalaf ac mai  11% o’r gyllideb yn unig sydd wedi ei wario hyd at ddiwedd Awst 2022 o gymharu gyda  16% dros yr un cyfnod yn 2021 a 13% yn 2020.

·         bod £12.1m o wariant arfaethedig wedi’i ail-broffilio o 2022/23 i 2023/24 a 2024/25, gyda’r  prif gynlluniau yn cynnwys, £5.1 miliwn Cynlluniau Ysgolion - Cymunedau Dysgu Cynaliadwy ac Eraill, £3.0 miliwn Cynlluniau Atal Llifogydd a £1.6 miliwn Hwb Iechyd a Gofal Penygroes.

Tynnwyd sylw at restr grantiau ychwanegol mae’r Cyngor wedi llwyddo eu denu ers yr  diwethaf a oedd yn cynnwys Grant Cyfalaf Prydau Ysgol am Ddim, Grant Cymunedau Dysgu Cynaliadwy - Defnydd Cymunedol Ysgolion, Grant Cyfalaf Diogelwch y Ffyrdd gan Lywodraeth Cymru a Grant Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru (CGGC) tuag at gynlluniau gwledig.

                  Diolchwyd am yr adroddiad oedd yn gryno a chlir

b)    Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â chynnydd mewn benthyciadau, nodwyd mai dyma’r adolygiad cyntaf ers diwedd Mawrth 2022 a bod cynnydd yn bodoli o ganlyniad i lithriadau gyda disgwyl am benderfyniad o ailbroffilio.

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â’r effaith niweidiol ar oedi’r Cynlluniau Atal Llifogydd, nodwyd bod nifer o drafodaethau yn cael eu cynnal rhwng Ymgynghoriaeth Gwynedd a Llywodraeth Cymru ar y mater yma gan fod nifer o gynlluniau mewn lle ac mai ffigwr i warchod y gwaith oedd yma.

c)    Cynigwyd ac eiliwyd derbyn yr adroddiad

PENDERFYNWYD:

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau yng nghyswllt rhaglen gyfalaf y Cyngor

I dderbyn y wybodaeth, ystyried risgiau sy’n deillio o’r tafluniadau gwariant yn erbyn y gyllideb, a chraffu’r penderfyniadau i’r Cabinet yng nghyswllt rheoli cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau

PENDERFYNIAD:

1. Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau yng nghyswllt cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau
2. Cytuno gyda’r argymhelliad i’r Cabinet ddefnyddio:

·         Balansau Ysgolion i gyllido'r cynnydd mewn prisiau trydan yn yr ysgolion

·         £4.5 miliwn o'r gronfa trefniadau adfer yn sgil Covid sefydlwyd i gyllido heriau ariannol cysylltiedig sy'n wynebu'r Cyngor

·         Bod y gweddill i'w gyllido o’r Gronfa Strategaeth Ariannol.

3. Bod adroddiad cynnydd o’r camau gweithredu yn cael ei gyflwyno i’r Pwyllgor  wedi trafodaethau rhwng y Prif Weithredwr a’r Adran Priffyrdd a Bwrdeistrefol ynglŷn a gorwariant yr Adran (yr adroddiad i gynnwys ymateb i argymhellion a gyflwynwyd i’r Adran gan WRAP Cymru).

a)    Cyflwynwyd adroddiad gan Aelod Cabinet Cyllid y Cynghorydd Ioan Thomas yn gofyn i’r pwyllgor graffu’r sefyllfa a’r risgiau perthnasol yng nghyswllt cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau, a chyflwyno sylwadau i’r Cabinet ar gyfer cymeradwyaeth 25ain Hydref, 2022.

Gosododd yr Aelod Cabinet y cyd-destun i’r adroddiad drwy nodi:-

·         Bod yr Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant yn gorwario sydd yn gyfuniad o ffactorau gan gynnwys methiant i wireddu arbedion.

·         Bod yr Adran Economi a Chymuned yn gweld effaith mewn cynnydd costau ynni

·         Bod Adran Priffyrdd a Bwrdeistrefol yn amlygu diffyg gwireddu arbedion ym maes gwastraff

·         Bod Adran Tai Ac Eiddo yn gweld effaith ym maes digartrefedd yn sgil addasiad i drefniadau deddfwriaethol covid-19

·         Bod bwriad edrych i falansau ysgolion i gyllido y gorwariant a ragwelir ar gostau trydan eleni gan fod yr Ysgolion wedi arbed ynni dros y cyfnod covid 

Cyfeiriodd yr Uwch Reolwr Cyllid at dalfyriad o sefyllfa derfynol yr holl adrannau gan amlygu’r meysydd ble fu gwahaniaethau sylweddol. Tynnwyd sylw ar effaith y cynnydd mewn chwyddiant, yn arbennig felly costau trydan sydd uwchlaw’r gyllideb ac i’w weld amlycaf yn yr Adrannau Addysg, Priffyrdd a Bwrdeistrefol ac Economi a Chymuned – sef ar ganolfannau hamdden Cwmni Byw’n Iach.

·         Yng nghyd-destun covid, er nad yw’r effaith mor sylweddol yn 2022/23 o’i gymharu â’r ddwy flynedd flaenorol, mae costau ychwanegol, colledion incwm a llithriad ar gynlluniau arbedion yn sgil Covid yn parhau mewn rhai meysydd.

·         Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant – rhagweld gorwariant o dros £1.9 miliwn eleni, a hynny yn gyfuniad o nifer o ffactorau gan gynnwys methiant i wireddu gwerth £930k o arbedion. Yn amlwg iawn eleni gwelwyd pwysau ar lety cefnogol a phecynnau taliadau uniongyrchol ynghyd a chostau staff a diffyg incwm yn y maes Gofal Cymunedol.

·         Adran Addysg - rhagweld gorwariant o £1.3m o ganlyniad i effaith prisiau trydan uwch am gyfnod o chwe mis o Hydref 2022 ymlaen yn yr ysgolion. O ystyried fod yr ysgolion eisoes wedi elwa o bron i filiwn o arbedion ynni yn deillio o Covid a'r cyfnodau clo cysylltiedig, ystyriwyd yn briodol felly  i ddefnyddio balansau ysgolion i gyllido'r pwysau ychwanegol eleni.

·         Byw’n Iach - o ganlyniad i sgil effaith Covid, bu i’r cwmni  dderbyn cymorth ariannol o gronfa caledi Llywodraeth Cymru (gwerth £1.4 miliwn yn 2021/22 a £2.7 miliwn yn 2020/21). Nid yw cymorth o'r fath ar gael gan y Llywodraeth eleni ond sgil effaith covid yn parhau yn 2022/23 ac yn amharu ar y gallu i gynhyrchu incwm. O ganlyniad, bu i'r Cyngor gadarnhau cefnogaeth ariannol angenrheidiol i gynnal gwasanaethau Byw'n Iach drwy ymestyn y cyfnod o sicrwydd a roddwyd i'r Cwmni hyd at ddiwedd 2022/23, sydd yn £842k eleni.

·         Adran Priffyrdd a Bwrdeistrefol -  tueddiad blynyddol o orwariant yn y maes bwrdeistrefol yn parhau, gyda’r problemau amlycaf yn y maes casglu gwastraff ac ailgylchu.  Yr adran hefyd yn cael trafferthion gwireddu arbedion gwerth £533k.

·         Tai ac Eiddo – goblygiadau newid i ddeddfwriaeth yn ymwneud â Digartrefedd yn golygu pwysau ariannol sylweddol. Er bod dyraniad o £1.5m o gronfa trefniadau yn  ...  gweld y cofnod llawn ar gyfer eitem 7.

I dderbyn y wybodaeth ac ystyried y risgiau cyffredinol sy’n deillio o lithriadau yn yr arbedion

PENDERFYNIAD:

1.    Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau perthnasol yng nghyswllt y Trosolwg Arbedion

2.    Argymell i’r Cabinet bod angen herio manwl ar gynlluniau sydd ddim yn cael eu gwireddu - angen sicrhau adolygiad rheolaidd o’r cynlluniau hynny sydd yn llithro a chyfeirio’r cynlluniau at raglen waith y  Pwyllgorau Craffu perthnasol

a)    Cyflwynwyd adroddiad gan yr Aelod Cabinet Cyllid oedd yn crynhoi sefyllfa arbedion y Cyngor.  Gofynnodd  i’r pwyllgor nodi’r sefyllfa a’r risgiau perthnasol yng nghyswllt y Trosolwg Arbedion gan gynnig sylwadau ar y sefyllfa i’r Cabinet eu hystyried wrth iddynt gymeradwyo’r adroddiad 25 Hydref, 2022. Eglurodd hefyd mai’r adrannau oedd wedi cyflwyno’r cynlluniau arbedion ac mai adrodd yn unig ar y sefyllfa oedd y swyddogion cyllid.

Ategodd yr Uwch Reolwr Cyllid:

·         Ers 2015/16, fel rhan o strategaeth ariannol y Cyngor, bod gwerth £35.4m o arbedion wedi eu cymeradwyo i’w gwireddu ar gyfer y cyfnod 2015/16 - 2022/23. Nodwyd bod cyfanswm o £33.4 miliwn o’r arbedion wedi eu gwireddu, sydd yn 94% o’r swm gofynnol dros y cyfnod.

·         Bod effaith Covid i weld wedi cyfrannu at lithriad yn y rhaglen arbedion mewn rhai meysydd.

·         Y prif gynlluniau sydd eto i’w cyflawni yw cynlluniau gan yr Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant a’r Adran Priffyrdd a Bwrdeistrefol.

·         Bod angen, wrth baratoi cyllideb 2022/23 gydnabod fod y sefyllfa wedi newid cymaint fel nad oedd modd cyflawni’r cynlluniau arbedion oedd wedi eu cynllunio yn wreiddiol, ac felly dileuwyd bron i £500 mil o gynlluniau o’r gyllideb a symudwyd y proffil cyflawni ar gyfer cynlluniau gwerth £1.3 miliwn i 2023/24 a blynyddoedd dilynol

·         Bod hi’n anorfod bod gwireddu gwerth £33.4m o arbedion (allan o gyfanswm o £35.4 miliwn) ers Ebrill 2015 wedi bod yn heriol. Gydag  oediad a risgiau i gyflawni rhai o’r cynlluniau sydd yn weddill rhaid adolygu’r cynlluniau cyn diwedd y flwyddyn ariannol.

Diolchwyd am yr adroddiad a mynegwyd bod rhaid llongyfarch yr elfennau positif oedd yn yr adroddiad -

b)    Yn ystod y drafodaeth ddilynol nodwyd y sylwadau canlynol gan aelodau:

·         Bod 94% o’r cynlluniau wedi eu cwblhau – hyn yn galonogol

·         Mai’r adrannau eu hunain sydd wedi cynnig yr arbedion ac nid yw yn rhywbeth sydd wedi ei roi arnynt

·         Bod rhai o’r cynlluniau yn hanesyddol

·         Bod angen rhoi pwysau ar yr adrannau hynny sydd yn methu cyflawni arbedion i ail ystyried cynlluniau neu ail gynllunio

·         Bod angen annog gwybodaeth fwy manwl - os nad oes symud ar gynlluniau angen cynlluniau gwell

·         Wrth gynllunio arbedion o’r newydd, rhaid ystyried elfennau sydd tu hwnt i reolaeth - yr effaith o dorri rŵan yn arwain at fwy o wariant i’r dyfodol e.e., cynnal a chadw ffyrdd

·         Awgrym i amlygu yn glir mai arbedion sydd yn llithro sydd yn atodiad 4

·         Bod angen herio mwy manwl ar gynlluniau arbedion i’r dyfodol

·         Awyddus i gynlluniau sydd yn llithro dderbyn sylw a cael eu craffu

c)    Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn a bwriad gosod targedau mwy uchelgeisiol i’r adrannau gyfrannu at y cynllun arbedion, nodwyd bydd hyn yn anorfod ac fod gwaith ar gychwyn i ddatblygu trefn briodol. Ategwyd bod gwahanol brosesau wedi cael eu dilyn i gyfarch yr arbedion hyd yma ac y bydd penderfyniadau anodd i’w gwneud i’r dyfodol.

Mewn ymateb i sylw ynglŷn â llithriad o £25,000 (Adran Cyllid - oediad i gynllun ‘Cynhyrchu Incwm drwy Atal Twyll’), amlygodd y Pennaeth  ...  gweld y cofnod llawn ar gyfer eitem 8.