Rhaglen, penderfyniadau a chofnodion

Derbyn ymddiheuriadau am absenoldeb.

Cynghorydd Elin Walker Jones

Derbyniwyd ymddiheuriad gan y Cynghorydd Elin Walker Jones

Cadeiriwyd y cyfarfod gan yr Is-gadeirydd y Cynghorydd Judith Humphreys gan fod y Cadeirydd, y Cynghorydd Alwyn Gruffydd yn profi problemau technegol.

Derbyn unrhyw ddatganiadau o fuddiant personol.

Ni ddatganwyd unrhyw fuddiant personol.

Ni dderbyniwyd unrhyw ddatganiadau o fuddiant personol.

Nodi unrhyw eitemau sy’n fater brys ym marn y Cadeirydd fel y gellir eu hystyried.

Ni godwyd unrhyw faterion brys.

Dim i’w nodi

Bydd y Cadeirydd yn cynnig y dylid llofnodi cofnodion y cyfarfod blaenorol o’r pwyllgor hwn a gynhaliwyd ar 19 Hydref 2021 fel rhai cywir (ynghlwm).

Fe nodwyd y cofnodion fel rhai cywir.

Llofnododd y Cadeirydd gofnodion y cyfarfod blaenorol o’r pwyllgor hwn a gynhaliwyd ar y 19 Hydref 2021 fel rhai cywir yn ddarostyngedig ar gynnwys y Cyng. Eric M Jones yn bresennol yn y cyfarfod.

Cyflwyno gwybodaeth am gyfraniad yr Adran Addysg i weithrediad y Polisi Iaith a Chynllun Hybu’r Gymraeg yng Ngwynedd

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

 Cyflwynwyd adroddiad gan yr Aelod Cabinet Addysg, y Cynghorydd Cemlyn Williams yn manylu ar gyfraniad yr Adran Addysg i weithrediad y Polisi Iaith a Chynllun Hybu’r Gymraeg yng Ngwynedd. Manteisiodd ar y cyfle i amlygu rhai o uchafbwyntiau'r Adran Addysg ynghyd a rhai heriau maent yn wynebu i’r dyfodol.

Tynnwyd sylw at ‘Cyfundrefn Addysg Drochi tuag at 2032 a thu hwnt’ a'r buddsoddiad o £1.1 miliwn o arian cyfalaf addysg Gymraeg Llywodraeth Cymru i sefydlu safleoedd addysg drochi o’r newydd yn Tywyn a Bangor, ynghyd â gwella’r cyfleusterau presennol ym Mhorthmadog. Cyfeiriwyd at y strategaeth ddysgu digidol arloesol ac uchelgeisiol sydd yn anelu i ddarparu gliniaduron a/neu ddyfeisiadau digidol i holl ddisgyblion ac athrawon y sir gan sicrhau mynediad didrafferth at waith yn yr ysgol ac yn y cartref. Ategodd y Pennaeth Addysg mai’r gobaith yw ffurfweddu’r dyfeisiadau yn y Gymraeg fyddai’n galluogi’r plant i gyfathrebu gyda’u teuluoedd a’u ffrindiau yn y Gymraeg a’u hannog i ddefnyddio’r Gymraeg ar y cyfryngau cymdeithasol.

Yng nghyd-destun rhai o’r heriau, amlygwyd pryder bod safon yr iaith a sgiliau iaith cymdeithasol wedi dirywio mewn rhai ardaloedd yn ystod y pandemig. Ystyriwyd hynny yn anochel efallai, oherwydd bod llai o gyswllt rhwng disgyblion a’u hathrawon /cymorthyddion, er ymgais cyson gan ysgolion i gadw cysylltiad gyda disgyblion i geisio adennill tir. Cyfeiriwyd at yr her o recriwtio staff gyda chymwysterau addas i alluogi darparu gwasanaeth a/neu ddysgu drwy’r Gymraeg, a hefyd at brinder therapyddion iaith a seicolegwyr addysg sydd, er yn bryder cenedlaethol, i’w weld yn waeth yng Ngwynedd oherwydd yr angen am wasanaeth dwyieithog. Ategwyd bod trafodaethau cyson gyda Llywodraeth Cymru i geisio lliniaru’r broblem.

Diolchwyd am yr adroddiad

Rhoddwyd cyfle i aelodau’r pwyllgor holi cwestiynau a derbyniwyd ymatebion i‘r cwestiynnau hynny gan y Swyddogion Addysg

A fyddai modd gweithredu yn rhyngweithiol drwy geisio newid trywydd gyrfa staff dysgu, (drwy ariannu cynlluniau hyfforddi perthnasol) i fod yn seicolegwyr addysg?

Yr Adran Addysg wedi bod yn rhyngweithiol yn lleol mewn ymgais i recriwtio seicolegwyr addysg. Cynigion bwrsariaeth wedi bod yn llwyddiannus. Cynnig arall yw ceisio ennyn diddordeb drwy ddarpariaeth ôl 16 gan dargedu agweddau o brentisiaethau yn y maes.

Cyfeiriwyd at y ffaith bod canran defnydd o’r Gymraeg fel iaith gyntaf yn y cyfnod sylfaen yng Ngwynedd yn uwch nag unrhyw sir arall yng Nghymru, ond bod cwymp i’w weld ar ddiwedd bl 9. Holwyd a yw’r cwymp yn un cyffredinol ar draws y Sir neu a yw’n benodol i rai lleoliadau yn unig?

Ymddengys pan fydd disgyblion yn dewis eu pynciau TGAU a llwybr gyrfa ar ddiwedd Bl9 bod nifer helaeth yn dewis pynciau drwy’r Saesneg. Er nad oedd tystiolaeth i roi sylwedd i’r farn, bod y sefyllfa er hynny yn bodoli. Nodwyd bod ysgolion, gyda chefnogaeth yr Adran Addysg, yn hyrwyddo’r Gymraeg ac yn annog disgyblion i barhau gydag addysg Gymraeg. Nodwyd bod yr Adran Addysg yn cydweithio gyda Chanolfan Bedwyr ym Mangor i geisio sicrhau bod hyfforddiant ac adnoddau digidol Cymraeg ar gael i hwyluso mynediad i athrawon a disgyblion  ...  gweld y cofnod llawn ar gyfer eitem 5.

Cyflwyno gwybodaeth am gyfraniad yr Adran Cefnogaeth Gorfforaethol i weithrediad y Polisi Iaith a Chynllun Hybu’r Gymraeg yng Ngwynedd

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan y Cynghorydd Nia Jeffreys, Aelod Cabinet dros Cefnogaeth Gorfforaethol. Nodwyd fod y Gymraeg yn un o brif flaenoriaethau’r Adran a tynnwyd sylw at rai o brif brosiectau’r Adran (Prosiect Prentisiaethau, Prosiect Enwau Llefydd Cynhenid, Hysbysebu Swyddi a Datblygiad Hunaniaith) ynghyd a’r gwaith cefndirol sydd wedi ei wneud gan y Tîm Caffael. Eglurwyd fod gwaith blaenllaw wedi ei wneud yn y maes Cydraddoldeb i ddatblygu templed asesu effaith integredig sydd yn gosod ystyriaethau ieithyddol o fewn asesiadau effaith Cydraddoldeb, a bod y datblygiad yma wedi cael ei fabwysiadu gan weddill y 5 awdurdod yng Ngogledd Cymru. Llongyfarchwyd y gwaith yma. Eglurwyd fod yr adran yn blaenoriaethu recriwtio mwy o staff dwyieithog, yn enwedig yn yr adran gyfreithiol.

Ategodd Pennaeth Cefnogaeth Gorfforaethol fod holl staff yr Adran yn gweithio drwy gyfrwng y Gymraeg. Nododd bod yr Uned Iaith yn rhan o’r Adran ac yn dilyn penderfyniad y Cabinet, bod bwriad penodi Pen Swyddog Iaith i arwain Hunaniaith a’i ddatblygu i fod yn endid annibynnol tu hwnt i’r Cyngor i’r dyfodol.

Eglurwyd bod y Cynllun Cadw’r Budd yn Lleol wedi ei ddatblygu i gynnwys ‘gwerth cymdeithasol’ fel rhan o’r ystyriaethau i gontractau busnesau. O ganlyniad, nodwyd fod datblygu sgiliau Cymraeg yn cael ei gynnwys mewn contractau rhwng y Cyngor a chwmnïau allanol.

Ym maes Hysbysebu Swyddi, nodwyd fod gwaith wedi ei wneud ar y cyd gyda’r Comisiynydd Iaith i allu derbyn ffurflenni DBS yn y Gymraeg (yn hytrach nag yn uniaith Saesneg) ynghyd a gwaith cyffelyb i annog derbyn tystysgrifau uniaith Gymraeg yng Nghymru yn ogystal â derbyn tystysgrifau dwyieithog os yn cofrestru yn Lloegr.

Pwysleisiwyd fod yr holl brentisiaethau sy’n ymuno a’r Cyngor yn cytuno i fuddsoddi yn y Gymraeg.

Mynegwyd gwerthfawrogiad i’r gwaith cyfieithu rhithiol sy’n cael ei wneud dros Zoom. Eglurwyd ei bod yn ofynnol i’r Cyngor ddefnyddio Zoom i gael y gwasanaeth cyfieithu, er mai TEAMS ydi’r adnodd ffurfiol sy’n cael ei ddefnyddio gan y Cyngor i gyfathrebu yn rhithiol yn ddyddiol. Mae’r Uned Gyfieithu bellach wedi llwyddo i addasu a hyfforddi i ddarparu’r gwasanaeth ar-lein ar ZOOM.

Nodwyd fod y Cyngor wedi bod yn cyd-weithio gyda’r corff IOSH i ddefnyddio eu hadnoddau mewn sesiynau hyfforddi staff, yn benodol o fewn y maes Iechyd a Diogelwch. Dywedwyd mai yn Saesneg yr oedd yr adnoddau i gyd yn cael eu derbyn yn hanesyddol, ond bod y Cyngor wedi pwyso i gael caniatâd i gyfieithu’r adnoddau er mwyn sicrhau bod ein staff yn gallu cwblhau’r gwaith yn Gymraeg.

Atgoffwyd yr aelodau fod yr Adran yn parhau i rannu Tip Cymraeg y mis i’r staff gael atgoffau eu hunain o reolau gramadegol amrywiol yn y Gymraeg a bod caniatáu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg a’r Saesneg yn un o brif flaenoriaethau ‘Cynllunio’r gweithlu’

Tynnwyd sylw at hysbyseb gan Brifysgol Bangor am fyfyriwr i gyflawni ymchwil PhD mewn defnydd y cyhoedd o wasanaethau Cymraeg mewn sefydliad cyhoeddus. Eglurwyd y bydd Cyngor Gwynedd yn cydweithio ar y prosiect ac y bydd y dystiolaeth ymchwil yn cael ei gasglu  ...  gweld y cofnod llawn ar gyfer eitem 6.

Cyflwyno gwybodaeth am gyfraniad yr Adran Tai ac Eiddo i weithrediad y Polisi Iaith a Chynllun Hybu’r Gymraeg yng Ngwynedd

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan y Pennaeth Tai ac Eiddo a eglurodd yn fras bod yr Adran yn cynnwys cymysgedd o wasanaethau rheng flaen sy’n golygu ymdrin â nifer o gwsmeriaid a budd-ddeiliad sydd, yn eu tro, angen gwasanaeth dwyieithog a pharch tuag at eu dewis o iaith (tu hwnt i Gymraeg a Saesneg mewn rhai sefyllfaoedd)

Amlygwyd bod yr Adran yn rhoi blaenoriaeth i gydymffurfio gyda Pholisi Iaith y Cyngor ac yn eu gallu i gynnig gwasanaeth Cymraeg i’w defnyddwyr gwasanaeth boed yn fewnol neu yn allanol. Adroddwyd, yn ôl yr Adroddiad Chwarterol Dynodiadau Iaith ddiweddaraf bod 95% o staff yr Adran yn cyrraedd neu efo sgiliau y tu hwnt i Ddynodiadau Iaith ei swyddi, sydd ychydig yn uwch na chyfartaledd Y Cyngor o 92%.

Wrth drafod rhai o uchafbwyntiau’r Adran nodwyd mewn nifer o’r prosiectau bod yr Adran yn ceisio cadw pobl yn eu cartrefi, yn lleol a thrwy weithredu hyn yn atgyfnerthu'r Gymraeg yn y cymunedau hynny. Tynnwyd sylw hefyd at ddefnydd o’r Iaith mewn Contractau Adeiladu - er mai Saesneg a ddefnyddir i gael mynediad i’r farchnad ehangach, mae cymalau yn y cytundebau yn nodi y dylai unrhyw arwyddion, byrddau gwybodaeth neu gylchlythyrau fod yn ddwyieithog ac na chaniateir arwyddion uniaith Saesneg. Petai ymgynghoriad cyhoeddus fel rhan o brosiect, eglurwyd y byddai disgwyl i'r contractwyr ei gynnal yn y Gymraeg / dwyieithog neu os nad yw hynny’n bosib, darparu cynrychiolwyr sydd yn siarad Cymraeg neu gyfieithydd. Cyfeiriwyd hefyd at yr angen i dendrau gwerth uchel ddarparu Ymateb Buddion Cymdeithasol.

Nodwyd bod staff wedi mynychu cyrsiau gloywi iaith gyda mwy wedi eu trefnu i’r dyfodol a bod bwriad datblygu rhagor o hyfforddiant penodol yn y Gymraeg yn y maes Tai (rhan fwyaf o’r hyfforddiant yn digwydd yn y Saesneg). Er nad yw hynny yn rhwystro nac yn atal eu gallu i weithredu, y brif nod yw cyflwyno’r hyfforddiant yn Gymraeg neu’n ddwyieithog.

Diolchwyd am yr adroddiad

Rhoddwyd cyfle i’r aelodau ofyn cwestiynau a chynnig sylwadau. 

A oes bwriad gan yr Adran Tai i adeiladu tai cymunedol eu hunain neu brynu stoc tai teras mewn ardaloedd trefol er mwyn eu tynnu oddi ar y farchnad /sefyllfa tai rhent preifat sydd yn arwain at ddefnydd Air B&B neu dai amlbreswyliaeth?

Yr Adran yn canolbwyntio ar dai marchnad agored a thai gwag, ond erbyn hyn yn edrych i brynu tai teras at ddefnydd pobl leol. Er bod bwriad prynu tai, y farchnad dai ar hyn o bryd yn ‘boeth’ a’r Adran wedi gorfod gosod mesurau yn eu lle i ymateb yn gyflym i’r farchnad. Ategwyd bod diddordeb wedi ei amlygu mewn nifer o dai ar werth, gydag un wedi ei brynu hyd yma.

PENDERFYNWYD

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

Cyflwyno papurau’r Ymgynghoriad a gwahodd sylwadau gan yr aelodau ar gynnwys y ddogfen. Bydd yr Uned Iaith yn llunio ymateb i’r ymgynghoriad ar sail y sylwadau a dderbynnir.

Derbyn yr adroddiad gan ofyn i’r Uned Iaith lunio ymateb i’r ymgynghoriad ar sail y sylwadau a dderbyniwyd gan yr Aelodau.

Cyflwynwyd dogfennau gan yr Ymgynghorydd Iaith ynghylch ymgynghoriad Cynllun Tai Cymunedau Cymraeg Llywodraeth Cymru er gwybodaeth. Eglurwyd bod yr ymgynghoriad cynnig camau i geisio mynd i’r afael â’r sefyllfa dai presennol ac yn deillio o ganfyddiadau adroddiad Simon Brookes yn 2021. Nodwyd bod cyfle i’r Pwyllgor roi sylwadau fyddai’n cael eu hychwanegu at ymateb yr Uned Iaith i’r Ymgynghoriad.

Amlygwyd pryderon,

• bod yr ymgynghoriad ar effaith y pandemig ar grwpiau cymunedol cyfrwng Cymraeg, y cyfeiriri ato yn yr ymgynghoriad, wedi ei gynnal yn ystod y pandemig, ac felly ystyriwyd nad oedd gwir effeithiau wedi dod i’r amlwg eto. Cynigwyd bod angen ymgynghoriad mwy diweddar i roi darlun cyflawn.
• bod llawer o bwysau ar fentrau cymunedol sydd yn ddibynnol ar wirfoddolwyr gan eu bod yn bwynt cyswllt i nifer o bobl yn y gymuned.

Sylwadau yn codi o’r drafodaeth ddilynol:

• Holwyd a oedd data am oroesiad grwpiau cymunedol/mentrau cymunedol yn ystod y cyfnod COVID. Nodwyd nad oedd cofnod penodol o ddata gan y tîm Iaith.
• Croesawyd yr ymgynghoriad, ond mynegwyd pryder am y pwysau a disgwyliadau cynyddol sydd yn cael eu rhoi ar fentrau cymdeithasol a bod angen cefnogaeth gydweithredol yn benodol i’r mentrau cymunedol llai sefydledig gan fod pryder i’r rhain gael eu hanghofio.
• Pwysleisiwyd fod angen gallu profi yr angen lleol, ac mai mentrau lleol sydd yn aml yn gallu adnabod yr angen hwnw orau. Tynnwyd sylw at arferion da o ranberchnogaeth yn ardal Llanuwchllyn a nodwyd bod angen cydweithio efo mentrau cymdeithasol i ganfod yr angen gwirioneddol am dai. Nodwyd yr angen i gael eglurhad pellach gan y Llywodraeth am eu bwriadau yng nghyd-destun y strategolaeht i gyraedd miliwn o siaradwyr, a sut y maent yn bwriadu creu swyddiHolwyd ymhellach os oedd cynnal swyddi mewn cymunedau Cymraeg yn rhan o’r cynlluniau hyn.
• Awgrymwyd hefyd bod angen gallu gweithredu ar unwaith yn dilyn argymhellion yr ymgynghoriad hwn a’r ymgynghoriad diweddar ar faterion Cynllunio, yn hytrach na grofod aros tan cyhoeddi y CDLl nesaf.
• Mynegwyd pryder y gallai’r Llywodraeth fod yn araf yn prosesu'r polisïau ai drosi tŷ cyffredin i dŷ gwyliau a bod angen i hyn gael ei ddatrys cyn gynted â phosibl
• Holwyd os oedd modd ychwanegu ymwybyddiaeth iaith mewn addysg yn rhan o’r adran ‘cwestiwn cyfraniad cyffredinol’ gan fynegi fod hyn yn ystyriaeth fawr o fewn y cymunedau Cymreig.
• Nodwyd y dylai’r Comisiwn a’r Llywodraeth arwain drwy esiampl a chael gweddill yr awdurdodau yng Nghymru i gael y Gymraeg fel eu prif iaith weinyddol fewnol.
• Nodwyd ei bod yn hollbwysig bod y sylfeini cywir yn cael eu gosod ar gyfer y Gwaith peilot yn Llyn, ac y dylai pobl leol a chynghorwyr gyfranogi a bod yn rhan o’r broses er mwyn sicrhau atebolwrwydd lleol, gan ei fod yn hanfodol ccael y llais lleol er mwyn cael gwir ddealltwriaeth o’r sefyllfa.
• Eglurwyd fod angen sicrhau fod yr angen lleol yn cael  ...  gweld y cofnod llawn ar gyfer eitem 8.

Cyflwyno canlyniadau’r gwaith ymchwil er gwybodaeth i’r aelodau.

·       Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau

·       Cyfeirio cais gan aelodau’r Pwyllgor at yr Aelod Cabinet perthnasol i ystyried diweddaru’r wybodaeth yn dyfodol