Agenda item

Aelod Cabinet – Y Cynghorydd Gareth Thomas

Ystyried adroddiad ar yr uchod.

Derbyn yr adroddiad, gan nodi’r sylwadau a gyflwynwyd yn ystod y cyfarfod.

Croesawyd yr Aelod Cabinet a swyddogion yr Adran Economi a Chymuned i’r cyfarfod.

Cyflwynwyd adroddiad yr Aelod Cabinet Economi a Chymuned, ar gais y pwyllgor craffu, yn amlinellu’r newidiadau yn niweithdra a pha gefnogaeth mae’r Cyngor yn ei gynnig i bobl Gwynedd.

Rhoddwyd cyfle i’r aelodau ofyn cwestiynau a chynnig sylwadau. 

Cyflwynwyd y sylwadau a ganlyn gan aelodau unigol:-

·         Mynegwyd pryder bod cymaint o bobl ifanc y sir yn gadael bob blwyddyn, a phryderid hefyd na ellid dibynnu ar yr ystadegau a gyflwynwyd i’r pwyllgor oherwydd bod yna gymaint o allfudo.  Roedd gan Lywodraeth Cymru nod i gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ac os oedd y cynlluniau hyn yn ddibynnol ar grant gan y Llywodraeth, roedd cyfle yma i ateb yr allfudo sydd wedi bod, yn enwedig oherwydd demograffi’r sir a phwysigrwydd y Gymraeg yn y sir, drwy ddweud wrth y Llywodraeth beth y gellir ei wneud i gryfhau’r ardaloedd Cymraeg ac i geisio atal yr allfudo.

·         Pwysleisiwyd pwysigrwydd edrych ar anghenion cyflogaeth i’r dyfodol er mwyn sicrhau y bydd y bobl ifanc hynny sy’n mynd drwy’r gyfundrefn addysg ar hyn o bryd yn meddu ar y sgiliau angenrheidiol ar gyfer y swyddi fydd ar gael ar ddiwedd eu cyfnod mewn addysg.  Mynegwyd pryder bod pobl ifanc mewn ardaloedd gwledig megis Pen Llŷn yn gorfod teithio’n bell i fynychu cyrsiau yn y colegau.  Nodwyd hefyd bod yna bobl â gwahanol arbenigeddau fyddai, o bosib’, mewn sefyllfa i ddarparu hyfforddiant i bobl leol i’w cynorthwyo i gael gwaith, ac awgrymwyd y dylid targedu’r math hynny o bobl.

·         Nodwyd bod y sefyllfa swyddi / tai yn y sir yn gylch dieflig.  Roedd angen swyddi, ond i ddenu cyflogwyr da, roedd angen tai.  Roedd yna brinder tai, ond ni ellid adeiladu tai yn y gobaith o ddenu cyflogwyr.  Nodwyd bod Brighter Foods yn Nhywyn yn awyddus i ymestyn yn sylweddol yn sgil derbyn buddsoddiad o £42m, ond eu bod yn cael anhawster denu staff oherwydd prinder tai yn yr ardal.  Ychwanegwyd bod De Meirionnydd wedi dioddef yn ddifrifol ers i Fwrdd Datblygu Cymru Wledig a Datblygu Canolbarth Cymru ddod i ben rai blynyddoedd yn ôl.  Cyfeiriwyd hefyd at siop fferm, oedd yn awyddus i ymestyn ac adleoli i uned wag ar Stryd Fawr Tywyn, ond yn methu cael caniatâd cynllunio i wneud hynny, ac awgrymwyd y dylai’r Cyngor lacio’r cyfyngiadau cynllunio ac annog mwy o adeiladu tai yn yr ardal.

·         Mynegwyd pryder bod ymgyrchoedd recriwtio mewn sawl sector, megis gofal, lletygarwch, cymorthyddion ysgol a rhaglen frechu’r Bwrdd Iechyd, i gyd yn pysgota yn yr un pwll, ac y gallai llwyddiant un sector fod ar draul y gweddill.

·         Nodwyd bod cyfle yma i gael llwybr gyrfa i bobl sy’n dod i weithio i’r Cyngor, yn enwedig yn y sector gofal, ond nad oedd yr adroddiad yn cyfarch hynny. 

Mewn ymateb i’r sylwadau, ac i gwestiynau gan aelodau, nodwyd:-

·         Bod gan yr Adran raglen creu gwaith gwerth uchel, gyda’r nod o greu swyddi o safon yng Ngwynedd i gadw ein pobl ifanc yma.  Fodd bynnag, roedd rhai o benderfyniadau’r Llywodraeth, yn enwedig y penderfyniad diweddar i beidio bwrw ymlaen â chynllun ffordd osgoi Llanbedr, wedi bod yn ergyd drom i’r ardal, ac yn golygu y byddai’n anodd iawn cael cwmnïau i fuddsoddi yn y Ganolfan Awyrofod i’r dyfodol.  Roedd yn amlwg bod y Llywodraeth yn troi cefn ar yr ardaloedd gwledig ac yn canolbwyntio popeth yn y trefi a’r dinasoedd.

·         Bod ambell sylw yn adroddiad y Panel Annibynnol yn creu pryder, megis y sylw y dylai gwaith gael ei gyfeirio at yr ardaloedd twf sydd wedi’u hadnabod yn y Fframwaith Datblygu Rhanbarthol, gan nad oedd Gwynedd yn un o’r ardaloedd hynny.  Yn naturiol, roedd pobl ifanc eisiau’r profiad o fynd i ffwrdd i ardaloedd gwahanol i gael profiadau gwahanol, ond roedd yn bwysig ein bod yn gallu creu’r cyfleoedd iddynt allu dychwelyd i’r sir.  Gwendid economi Gwynedd oedd y diffyg amrywiaeth swyddi, a nod yr ymdrech yn Llanbedr, a hefyd yn Nhrawsfynydd, oedd cael yr amrywiaeth hynny fyddai’n galluogi i deuluoedd aros yn yr ardal.  Croesawid y ffaith bod yna gytundeb gwleidyddol i sefydlu Rhaglen Arfor am gyfnod pellach, a gobeithid y gellid dylanwadu ar y rhaglen yma er mwyn canolbwyntio ar gadw gwaith mewn cymunedau gwledig i gynnal gwasanaethau.

·         O ran cefnogi’r sector lletygarwch a thwristiaeth, nodwyd bod y cynnydd sylweddol yn nifer yr ymwelwyr i’r ardal dros yr haf diwethaf, wrth i lai o bobl fynd dramor ar wyliau, wedi creu problemau i’r diwydiant, a hefyd i’r gymdeithas sy’n cynnal y diwydiant hwnnw.  Mynegwyd gobaith y byddai’r gwaith ar y cyd â’r Parc Cenedlaethol i ddatblygu economi ymweld cynaliadwy o gymorth i’r diwydiant, a chyfeiriwyd at gynhadledd ddiweddar ar hyn.  Nodwyd ymhellach bod gweithdai i’w cynnal ym mis Ionawr, gyda’r nod o lunio rhaglen weithredu erbyn Mawrth.

·         Bod y sefyllfa dros y 18 mis diwethaf wedi prysuro’r angen i greu, nid yn unig mwy o swyddi, ond gwell swyddi.  Roedd yr Adran yn cefnogi busnesau, ochr yn ochr â chefnogi pobl i gael y swyddi hynny, ac roedd Tîm Gwaith Gwynedd wedi bod yn gweithio’n ddiwyd ar rai ymyraethau fyddai’n hwyluso hynny, e.e. drwy gefnogi pobl sydd eisoes mewn swyddi i symud ymlaen i swyddi sy’n talu’n well, ayb, a thrwy hynny greu cyfleoedd i bobl sy’n dychwelyd i waith, neu’n dod i waith am y tro cyntaf.  Hefyd roedd yr Adran yn arwain Rhaglen STEM y Gogledd ar ran cynghorau Gwynedd, Môn a Chonwy.  Roedd yr Adran wedi datblygu eu perthynas gyda’r Adran Addysg yn sylweddol yn y cyfnod diwethaf hefyd ac roedd darn o waith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd yn edrych ar anghenion cyflogwyr, a sut i’w hamlygu i blant tra’n dal yn yr ysgol.  Roedd y flwyddyn nesaf, sef blwyddyn olaf Cynllun y Cyngor 2018-23, yn mynd i fod yn gyfnod o adolygu a chymryd stoc, gan edrych ar yr anghenion o ran yr economi ac o ran pobl Gwynedd wrth symud ymlaen.

·         Bod llawer mwy o ddata ar gael na’r hyn oedd yn yr adroddiad.  Roedd y trydydd graff yn Atodiad 1 i’r adroddiad yn dangos y patrwm diweithdra dros y tair blynedd ddiwethaf (sefydlog yn 2019, naid anferth yn 2020 a gostyngiad yn 2021) a nodwyd y gellid anfon ffynhonnell at yr aelodau iddynt fedru gweld y math yma o wybodaeth mewn mwy o fanylder.  Nodwyd ymhellach bod Tîm Gwaith Gwynedd yn gweithio’n agos gyda Thîm Gofal y Cyngor, nid yn unig o ran codi awydd pobl i weithio yn y maes a’u helpu i gael y sgiliau angenrheidiol, ond hefyd i helpu’r sector gofal i feddwl sut maent yn pecynnu’r gwaith, er mwyn denu mwy o bobl.  Nodwyd ymhellach y lluniwyd hysbysfwrdd swyddi er mwyn dadansoddi lle mae’r cyfleoedd gwaith yn codi ar draws y sir, ac ym mha sectorau, a bod y Tîm hefyd yn dadansoddi i ba sectorau mae’r bobl a gefnogwyd i swyddi wedi mynd, er mwyn gweld a yw hynny’n cyd-fynd ag anghenion cyflogwyr.  Nodwyd, yn fras, ers cychwyn Ebrill, bod tua 40% o’r 150 o unigolion a gefnogwyd i waith wedi mynd i’r sector twristiaeth a lletygarwch, a tua 8% i’r sector gofal.  Nodwyd hefyd, ers paratoi’r adroddiad, bod nifer yr unigolion a gefnogwyd bellach wedi codi o 150 i 170.  Ychwanegwyd bod y Tîm yn parhau i weithio gyda’r Tim Datblygu Staff Gofal i geisio denu mwy o bobl i’r maes, ac roedd un ffrwd gwaith yn edrych yn benodol ar ddefnyddio sgiliau trosglwyddadwy i gefnogi’r sector gofal dros y gaeaf, e.e. cyflogi staff tymhorol sy’n glanhau carafanau i gyflawni gwaith gofal domestig dros y gaeaf.

·         Bod yr her o dangyflogaeth, neu bobl fyddai’n dymuno, neu’n gallu cyflawni mwy o ran gwaith, ond ddim yn cael y cyfle, yn un o’r heriau o ran cynyddu incwm i deuluoedd, a hefyd o ran diwallu’r anghenion sydd gan fusnesau a sectorau eraill.  Roedd yna waith yn digwydd o ran marchnata a hysbysebu i helpu pobl fyddai’n hoffi gwella eu capasiti i weithio, a hynny drwy gyfrwng llinell gymorth a’r cyfryngau cymdeithasol, ayb, ond roedd newid y sefyllfa’n mynd i gymryd amser.  Roedd yn broses eithaf parhaus hefyd o edrych ar batrymau gwahanol o weithio.  Roedd Tîm Gwaith Gwynedd wedi gwneud darn o waith i edrych ar y posibilrwydd y gallai cwmnïau gyflogi staff tymhorol drwy gydol y flwyddyn drwy ledaenu’r cyflog dros 12 mis, yn hytrach na thalu dros fisoedd yr haf yn unig.  Edrychwyd hefyd ar opsiynau o ran swyddi allai weithio ochr yn ochr â’i gilydd a chrëwyd hysbysfwrdd cyflogaeth ar Facebook er mwyn ymateb yn sydyn i anghenion cyflogwyr.  Rhannwyd gwybodaeth hefyd drwy Dîm Budd-daliadau’r Cyngor, banciau bwyd a’r CAB.

·         Bod gwaith wedi bod yn mynd rhagddo rhwng y Gwasanaeth Adnoddau Dynol a Thîm Gwaith Gwynedd i edrych ar lwybrau gyrfa yn y Cyngor.

·         Bod mwy o wybodaeth i ddod ynglŷn â’r Gronfa Ffyniant Gyffredin.  Disgwylid y manylder ynglŷn â’r broses ymgeisio yn ystod yr haf, ond ni ellid bod yn sicr na fyddai yna rywfaint o fwlch o ran hynny.  Roedd y Llywodraeth hefyd yn edrych ar bontio drwy barhau ac ymestyn rhywfaint o raglenni dros gyfnod.

PENDERFYNWYD derbyn yr adroddiad, gan nodi’r sylwadau a gyflwynwyd yn ystod y cyfarfod.