Agenda item

Derbyn diweddariad ar sut mae’r Tîm Arweinyddiaeth a Gwasanaethau Cyfreithiol yn gweithredu’r Polisi Iaith a’u cynllun ar gyfer hyrwyddo’r Gymraeg yng Ngwynedd

 

·         Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

·         Cytunwyd i’r Prif Weithredwr anfon llythyr at y Llywodraeth ar ran y Pwyllgor Iaith yn mynegi siom nad oes modd i swyddogion Cyngor Gwynedd ac eraill gyfrannu yn rhwydd drwy’r Gymraeg mewn cyfarfodydd a drefnir gan Lywodraeth Cymru bob amser a'u hannog i sicrhau bod darpariaeth cyfieithu ar y pryd ar gael yn ddiofyn mewn cyfarfodydd.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan y Prif Weithredwr, y Cyfarwyddwr Corfforaethol a’r Pennaeth Gwasanaeth Cyfreithiol a tynnwyd sylw yn fras at y prif bwyntiau canlynol:

 

-          Adroddodd y Prif Weithredwr ar y datblygiad diweddar yn sgil newid defnydd o feddalwedd Microsoft y Cyngor fel ei fod ar gael yn gyfan gwbl drwy gyfrwng y Gymraeg. Nodwyd bod 60% o staff yn ei ddefnyddio yn wirfoddol; bydd hyn yn newid i fod yn fandadol o ddyddiad cychwyn y Cyngor newydd.

-          Nodwyd bod y Cyngor yn arwain mewn amryw o bartneriaethau rhanbarthol megis GwE, Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, Asiantaeth Cefnffyrdd Gogledd Cymru a Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd, gyda chyfrifoldeb dros sefydlu, trefnu a chynllunio’r cyfarfodydd. Ychwanegwyd fod y Cyngor yn gwirfoddoli i arwain ar yr uchod am ei fod yn gyfle i ddylanwadu ar ddefnydd iaith y cyrff drwy sicrhau eu bod yn cael eu sefydlu drwy gyfrwng y Gymraeg o’r cychwyn cyntaf a’n gweithredu polisi iaith y Cyngor.

-          Soniwyd am y Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Gwynedd a Môn sydd yn cael ei fynychu gan y Prif Weithredwr ac yn gyfle i ddylanwadu ar ddefnydd sefydliadau cyhoeddus eraill o’r Gymraeg.

-          Mynegwyd siom yn rhai sefydliadau ble roedd rhaid brwydro i gael cyfrannu yn y Gymraeg mewn rhai cyfarfodydd. Nodwyd fod Llywodraeth Cymru yn un sefydliad ble roedd ychydig iawn o ymdrech yn cael ei wneud i ddarparu cyfieithydd. Awgrymwyd y dylai’r Cyngor ohebu yn gyhoeddus efo’r Llywodraeth i fynegi siom.

-          Adroddodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol ar y prif feysydd yr arweiniai arnynt a nododd enghreifftiau o geisio dylanwadu ar ddefnydd yr iaith yn y meysydd hynny. Enghreifftiau o hyn oedd wastad holi am gopïau Cymraeg o adroddiadau ym mhob cyfarfod a gwneud yn siŵr fod darpariaeth cyfieithu ar gael yn enwedig mewn cyfarfodydd ar lein.

-          Credwyd fod yr enghreifftiau uchod yn ysgogi eraill i ofyn yr un cwestiynau a bod gwelliant i’w weld o gymharu â’r sefyllfa ddeg mlynedd yn ôl.

-          Cyfeiriwyd at yr Agenda Mwy na Geiriau, gwaith partneriaethau a chydweithio o fewn y meysydd gofal a diogelwch cymunedol a rôl y Cyfarwyddwr o fewn Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr fel cyswllt swyddogol. Manylwyd am y Fforwm Mwy na Geiriau gan nodi fod cymeradwyaeth cenedlaethol wedi ei dderbyn am waith y fforwm yn y Gogledd sydd yn rhannu ymarfer da a chydweithio.

-          Adroddodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol ei bod hi’n cyfrannu yn y Gymraeg ym mhob Cyfarfod o’r Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr ynghyd â nifer o aelodau eraill a bod hynny yn cael ei annog a’i werthfawrogi gan Gadeirydd a Prif Weithredwr y Bwrdd Iechyd.

-          Soniwyd am lansiad Maethu Cymru a’r gwaith ar y cyd i ddylanwadu a llwyddo i gael y logo yn Gymraeg yn gyntaf a’r Saesneg yn ail.

-          Adroddodd Pennaeth y Gwasanaeth Cyfreithiol ar y Gwasanaeth Cyfreithiol gan nodi ei fod yn wasanaeth bach o ran maint ond yn gorgyffwrdd ag Adrannau eraill drwy ddarparu cefnogaeth gyfreithiol a phriodoldeb. Soniwyd am y gefnogaeth sydd yn cael ei ddarparu i’r Crwner o fewn y Gwasanaeth Cyfreithiol yn ogystal â’r uned etholiadol.

-          Amlygwyd fod y Cyngor yn arwain ar faterion rhanbarthol gan nodi fod y gwasanaeth cyfreithiol wedi bod yn cyfrannu o ran llywodraethant y materion yma. Golyga hyn fod y gwasanaeth yn galluogi i roi rôl flaenllaw i’r Gymraeg wrth sefydlu’r partneriaethau rhanbarthol a chreu hyder bod cytundebau cyfreithiol technegol yn gallu cael eu cynhyrchu yn Gymraeg. Ychwanegwyd bod yr un statws bellach yn cael ei roi i ddogfennau cyfreithiol Cymraeg a Saesneg a’i bod bellach yn anghyffredin peidio derbyn fersiynau dwyieithog o ddogfennau, sy’n ddatblygiad calonogol iawn.

-          Manylwyd ar y gwasanaeth Crwner a’r ansicrwydd diweddar ynghylch uno’r gwasanaeth i fod yn wasanaeth Gogledd Cymru. Adroddwyd y bydd y gwasanaeth yn parhau fel gwasanaeth Gogledd Orllewin Cymru rhwng Gwynedd a Môn ble bydd yn haws sicrhau gweithrediad Cymreig y gwasanaeth.

-          Cyfeiriwyd at ddefnydd y gwasanaeth cyfreithiol o gomisiynu gwaith allanol gan adrodd bod hyn weithiau yn anorfod. Soniwyd am yr heriau o ddarganfod locums Cymraeg gan bwysleisio mai’r nod yw penodi Cyfreithwyr Cymraeg. Adroddwyd bellach bod pecynnau gwell yn cael eu cynnig ar gyfer recriwtio gan obeithio gallu denu mwy o siaradwyr Cymraeg i’r swyddi.

Rhoddwyd cyfle i'r aelodau’r pwyllgor i holi cwestiynau:

 

-          Mynegwyd balchder yn yr hyn mae’r Cyngor yn ei wneud i arwain y ffordd i eraill ac i greu gweithlu dwyieithog a diolchwyd am y gwaith hwn.

-          Cefnogwyd y syniad o ohebu’n ffurfiol efo’r cyrff cyhoeddus, yn enwedig Llywodraeth Cymru ac o bosib y Bwrdd Iechyd i fynegi siom yn eu hymdrechion i alluogi swyddogion i gyfrannu yn rhwydd yn y Gymraeg mewn cyfarfodydd. Cefnogwyd yr uchod yn unfrydol gan yr Aelodau. 

-          Credwyd fod y Cyngor yn chware rôl arweiniol a phwysig o ran sicrhau parch i’r Gymraeg mewn fforymau rhanbarthol a chenedlaethol a diolchwyd am y gwaith yma. Ychwanegwyd ei fod yn galonogol iawn fod y Cyngor yn cymryd y cyfrifoldeb hwn.

-          Teimlwyd fod nifer o’r sefydliadau cyhoeddus yn awyddus i greu newid a gwella ond ddim yn siŵr sut i ddatblygu deunydd iaith dwyieithog yn y gweithlu. Cwestiynwyd os ydi hi’n bosib i Gyngor Gwynedd roi cynllun gwaith iddyn nhw er mwyn eu cynorthwyo.

-          Cytunwyd y dylid tynnu’r gair ‘Council’ o enw’r Cyngor.

-          Diolchwyd i’r Cyfarwyddwr Corfforaethol am ei holl waith, gwaith ychwanegol i’w gwaith dydd i ddydd. Adroddodd yr Aelod Cabinet Cefnogaeth Gorfforaethol ei bod wedi derbyn adborth fod yr arweiniad hwn gan y Cyfarwyddwr yng nghyd-destun yr iaith Gymraeg yn rhoi hyder i eraill ac yn eu hysgogi i ddefnyddio’r iaith.

-          Holiwyd y Pennaeth Gwasanaeth Cyfreithiol os oedd cyfathrebu yn digwydd efo Ysgolion y Gyfraith mewn Prifysgolion fel Caerdydd neu Lerpwl er mwyn helpu efo recriwtio Cyfreithwyr i’r Cyngor.

-          Holiwyd pe bai anghydfod rhwng y fersiwn Gymraeg a’r fersiwn Saesneg o ddogfen Gyfreithiol pa fersiwn fyddai yn cymryd blaenoriaeth.

-          Gofynnwyd pam bod cyfeiriadau Saesneg ar y rhestr etholwyr ac os oes modd derbyn y bas-data yn Gymraeg. Mynegwyd bod materion tebyg yn wir am Adran Gynllunio.

-          Canmolwyd y gwasanaeth Cyfreithiol am eu datblygiadau yng nghyd-destun yr iaith o ddatblygu termau newydd cyfreithiol yn y Gymraeg. Cydnabyddwyd ei bod yn anodd denu cyfreithwyr Cymraeg; holiwyd os oedd cefnogaeth yn cael ei roi i’r locums i ddysgu neu ddatblygu yn y Gymraeg.

Mewn ymateb, nododd y Prif Weithredwr:

-          Mai Gwynedd sydd yn arwain ar ddefnydd yr iaith Gymraeg yn y sector gyhoeddus ers degawdau a bod asiantaethau, Cynghorau a chyrff eraill wastad yn edrych ar beth mae Cyngor Gwynedd yn ei wneud. Croesawyd y cyfrifoldeb hwn a nodwyd ei bod yn hanfodol bod y gwaith da yn parhau.

-          Gwnaethpwyd sylw fod y gwasanaeth cyfieithu gorau yn y wlad yng nghyngor Gwynedd.

-          Soniwyd am y gwaith sy’n cael ei wneud i newid enw’r Cyngor a bod nifer o rwystrau cyfreithiol biwrocrataidd wedi codi dros y blynyddoedd. Adroddwyd, efo cymorth y Pennaeth Gwasanaeth Cyfreithiol, bod cyfreithiwr allanol wedi ei gomisiynu i helpu a bellach mae’r Prif Weithredwr yn ffyddiog y gellir gwneud newid arwyddocaol.

Mewn ymateb, nododd yr Uwch Ymgynghorydd Iaith a Chraffu:

-          Ei bod yn bosib i Gyngor Gwynedd rannu enghreifftiau o ymarfer da efo’r sefydliadau cyhoeddus er mwyn eu cynorthwyo. Ychwanegwyd bod y Llywodraeth wedi sefydlu uned newydd dan arweiniad Jeremy Evans er mwyn rhoi sylw penodol i’r Gymraeg. Awgrymwyd y byddai’n syniad anfon y llythyr y cyfeiriwyd ato yn flaenorol at sylw’r Gweinidog ac at sylw Jeremy Evans.

Mewn ymateb, nododd y Pennaeth Gwasanaeth Cyfreithiol:

-          Ei fod yn dueddol o chwilio am bobl profiadol i’w recriwtio fel Cyfreithwyr yn y Cyngor yn hytrach nag ymgeiswyr sydd newydd raddio, oni bai am y cyfleoedd hyfforddeion proffesiynol.

-          Bod deddfwriaeth ddwyieithog yng Nghymru, golyga hyn nad oes statws penodol i’r naill iaith na’r llall. Nodwyd pwysigrwydd sicrhau bod y cyfieithiad yn gywir ond bod y dehongliad yn cael ei wneud drwy gymharu â chyfeirio at y ddwy iaith; cadarnhawyd bod y ddau fersiwn efo statws.

-          Y byddai’r uned etholiadol yn edrych ar y mater o gyfeiriadau Saesneg ar y rhestr etholwyr gan weld beth sy’n bosib.

-          Ei bod yn her i’r locums di-Gymraeg weithio i’r Cyngor ond eu bod nhw efo agwedd gadarnhaol a parod i gydweithio. Cyfeiriwyd at achosion ble mae’r gwaith papur yn Gymraeg a bod cefnogaeth a mentora yn cael ei ddarparu i’r locums. Adroddwyd fod y berthynas yn adeiladol a chynhyrchiol a bod dealltwriaeth a gwerthfawrogiad o’r iaith. Nodwyd er nad yw’r locums yn dysgu’r Gymraeg eu bod yn sicr yn ymgyfarwyddo ag egwyddor Cyngor Gwynedd.

PENDERFYNIAD

·         Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

·         Cytunwyd i’r Prif Weithredwr anfon llythyr at y Llywodraeth ar ran y Pwyllgor Iaith yn mynegi siom nad oes modd i swyddogion Cyngor Gwynedd ac eraill gyfrannu yn rhwydd drwy’r Gymraeg mewn cyfarfodydd a drefnir gan Lywodraeth Cymru bob amser a'u hannog i sicrhau bod darpariaeth cyfieithu ar y pryd ar gael yn ddiofyn mewn cyfarfodydd.