Agenda item

Cyflwynir yr adroddiad sicrwydd er mwyn i’r aelodau drafod ei gynnwys ac ystyried unrhyw bwyntiau sydd yn codi allai fod yn berthnasol i Gyngor Gwynedd ac allai arwain at gamau gweithredu er mwyn gwella cydymffurfiaeth.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan nodi y bydd cyfrifiad arall yn cael ei gynnal mewn dwy flynedd. Nodwyd fod yr adroddiad wedi ei gyflwyno yn y cyfarfod blaenorol ond fod angen crynodeb a thrafod y nodweddion perthnasol i Wynedd. Mynegwyd yn flynyddol fod Comisiynydd y Gymraeg yn cyhoeddi adroddiad sydd yn destun ymchwil gan ei swyddogion am lwyddiannau sefydliadau i weithredu a chydymffurfio gyda safonau’r Gymraeg. Ychwanegwyd eu bod yn cyhoeddi’r adroddiadau er mwyn cynnig barn annibynnol er mwyn rhoi gwybod i siaradwyr Cymraeg, i dynnu sylw sefydliadau at arferion llwyddiannus ac i ddarparu tystiolaeth i wleidyddion. Mynegwyd mai adroddiad am 2017/18 yw’r adroddiad hwn, gan nodi fod gwaith datblygu wedi ei wneud bellach.

Esboniwyd fod yr adroddiad yn amlygu tair prif her i sefydliadau fel y nodir isod

-        Datblygu eu darpariaeth er mwyn sicrhau gof gwasanaethau Cymraeg ar gael ac o ansawdd, ac nad ydynt yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg

-        Gwella dealltwriaeth o’r rhesyma dros benderfyniadau defnyddwyr, a chymred camau cadarnhaol i hybu a hwyluso defnyddio’r gwasanaethau Cymraeg

-        Rhoi ystyriaeth fanwl a strategol ar sut i gynyddu’r cyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg.

Mynegodd y Rheolwr Gwasanaethau’r Gymraeg, fod yr adroddiad yn codi sawl pwynt diddordeb, ond ei bod am ganolbwyntio ar 3 argymhelliad i sefydliadau.

Argymhelliad 1 - Nodwyd er bod profiadau defnyddwyr yn dal i wella, mae angen cysondeb er mwyn rhoi ffydd i bobl fod gwasanaethau ar gael yn y Gymraeg, ac na chaiff y Gymraeg ei thrin yn llai ffafriol na’r Saesneg. Mynegwyd mai Technoleg yw’r mater dan sylw a bod llawer o ddatblygiadau wedi bod yn dilyn arolwg  gael ei gynnal o’r gwasanaeth hunanwasanaeth. Ond ategwyd, er bod hyn yn gadarnhaol fod angen fod yn wyliadwrus o appiau newydd i sicrhau fod y ddwy iaith yn gweithio. Ychwanegwyd fod angen edrych i mewn i greu appiau ein hunain yn hytrach na cheisio addasu rhai sydd ar gael yn Saesneg yn barod.

Argymhelliad 2 - Nodwyd mai’r argymhelliad oedd i sefydliadau annog defnyddio gwasanaethau Cymraeg, a'u gwneud yn hawdd i’w defnyddio a deall profiadau go iawn ddefnyddwyr. Mynegwyd fod yr argymhelliad yma wedi  ei thrafod mwy nad unwaith, a bod y dystiolaeth a gyflwynwyd ddim yn codi dim pryderon newydd. Nodwyd fod angen meddwl am ffordd o ddelio gyda’r rhwystrau. Ychwanegwyd fod rhai adrannau o fewn y Cyngor wedi bod yn ceisio gwneud mwy o ddefnydd o Gymraeg clir ac i leihau’r defnydd o eiriau mwy technegol.

Trafodwyd ffurflenni gan nodi fod ymchwiliad ym Mangor wedi dangos mai dim ond hanner y cyfranogwyr oedd yn dewis llenwi ffurflenni drwy gyfrwng y Gymraeg. Nodwyd ei fod yn codi’r cwestiwn os oes angen creu ffurflenni dwyieithog, ac i ystyried camau syml i newid hyn. Nodwyd fod yr adroddiad cenedlaethol yn nodi  y byddai pobl yn ‘debygol iawn o wneud cais swydd yn Gymraeg os yw’r Gymraeg yn hanfodol’ i’r swydd. Serch hyn, nodwyd fod nifer uchel o geisiadau swyddi yng Ngwynedd yn cael ei gyflwyno drwy’r Saesneg. Ychwanegwyd fod hyn er bod lefel o Gymraeg yn hanfodol ar gyfer pob swydd.

Wrth edrych ar y defnydd o’r Gymraeg mewn cyfarfodydd Cyhoeddus nodwyd fod y safonau yn nodi fod modd cyfrannu drwy gyfrwng y Gymraeg. Nodwyd fod polisi'r Cyngor yn nodi fod Cyfarfodydd i gyd yn cael eu cynnal drwy gyfrwng y Gymraeg. Mynegwyd fod angen amlygu hyn i’r Comisiynydd Iaith.

Argymhelliad 3 - nodwyd mai’r argymhelliad oedd yr angen i sefydliadau roi ystyriaeth strategol a manwl i gynyddu’r defnydd o’r Gymraeg wrth wneud penderfyniadau polisi, ac o ran iaith gweithredu mewnol. Nodwyd fod angen asesu'r drefn sydd gan y Cyngor o asesu effaith, gan fod y safonau yn gofyn i sefydliadau ystyried sur y gellir gweithredu penderfyniad mewn ffordd sy’n arwain at effeithiau cadarnhaol ar y Gymraeg. Mynegwyd wrth edrych ar waith sydd yn cael ei wneud drwy grantiau a chontractau, cydnabuwyd fod gwaith i’w wneud yn y maes hwn. Ychwanegwyd ei fod yn flaenoriaeth.

Sylwadau’n codi o’r drafodaeth

-        Mynegwyd fod yr adroddiad yn dangos brwdfrydedd yn y maes, ond fod dros 60% o ymatebwyr sydd yn rhan o’r data yn peidio defnyddio’r iaith o ganlyniad i resymau sy’n ymwneud a hyder. Mynegwyd fod angen mynd i’r afael a chodi hyder. Holwyd yn ychwanegol at faint y sampl a phobl a ddefnyddiwyd gan drafod pa mor wyddonol gywir yw’r sampl.

-        Trafodwyd dechrau sgyrsiau yn Gymraeg, gan holi os yw hyn yn digwydd ym mhob lleoliad o fewn y Cyngor gan gynnwys Canolfannau Hamdden. Nodwyd fod gwaith wedi ei wneud a'i fod yn ddisgwyliad ar bob aelod o staff i gychwyn sgwrs drwy’r Gymraeg. Nodwyd efallai fod angen gwneud ymarferion i weld os hyn digwydd ym mhob lleoliad. Ychwanegwyd fod defnydd o’r iaith Gymraeg yn llafar i’w weld ar bob swydd ddisgrifiad.

-        Trafodwyd ceisiadau swyddi gan nodi ei bod yn syniad efallai fod adran i ddangos eu sgiliau ysgrifenedig Cymraeg yn rhan o Ffurflen Gais y Cyngor.

-        Mynegwyd wrth edrych ar ffurflenni, fod angen casglu gwybodaeth er mwyn ystyried creu ffurflenni dwyieithog. Ychwanegwyd fod angen sicrhau yn gyntaf dealltwriaeth o sut i ddefnyddio, deall a datblygu data. Mynegwyd angen am roi rhaglen at ei gilydd ar sut i gasglu gwybodaeth.

-        Nodwyd wrth drafod gofyn y Safonau am i Gyngor Gwynedd ‘ystyried sut y gellir gweithredu penderfyniad mewn ffordd sy’n arwain at effeithiau cadarnhaol ar y Gymraeg’ y dylai’r Cyngor gof yn llawer gwell am wneud hyn. Mynegwyd fod y Cyngor yn gwneud asesiadau effaith sydd yn adnabod y risgiau ieithyddol ond efallai fod pobl yn cymryd y maes yma yn ganiataol. Mynegwyd efallai fod trigolion Gwynedd yn rhoi ymddiriedaeth yn yr aelodau i sicrhau fod y Gymraeg yn cael blaenoriaeth. Nodwyd yr angen i’r Cyngor fod yn gwneud camau ychwanegol i sicrhau fod y Gymraeg yn flaenoriaeth ac i fod yn fwy rhagweithiol.

-        Mynegwyd fod cynnydd yn y nifer o swyddi ble mae’r angen am siaradwyr Cymraeg - a holwyd pa waith mae’r adran yn ei wneud i roi'r neges yma i ddisgyblion o fewn ysgolion. Nodwyd fod HunanIaith yn gwneud gwaith cyson a phobl ifanc, ond nodwyd ei fod yn faes ble maent yn edrych ar sut mae gwybodaeth yn cael ei rannu ac mae angen trafodaeth bellach ar y maes.

PENDERFYNIAD

Derbyniwyd yr adroddiad.