Agenda item

Cyflwyno papurau’r Ymgynghoriad a gwahodd sylwadau gan yr aelodau ar gynnwys y ddogfen. Bydd yr Uned Iaith yn llunio ymateb i’r ymgynghoriad ar sail y sylwadau a dderbynnir.

Derbyn yr adroddiad gan ofyn i’r Uned Iaith lunio ymateb i’r ymgynghoriad ar sail y sylwadau a dderbyniwyd gan yr Aelodau.

Cyflwynwyd dogfennau gan yr Ymgynghorydd Iaith ynghylch ymgynghoriad Cynllun Tai Cymunedau Cymraeg Llywodraeth Cymru er gwybodaeth. Eglurwyd bod yr ymgynghoriad cynnig camau i geisio mynd i’r afael â’r sefyllfa dai presennol ac yn deillio o ganfyddiadau adroddiad Simon Brookes yn 2021. Nodwyd bod cyfle i’r Pwyllgor roi sylwadau fyddai’n cael eu hychwanegu at ymateb yr Uned Iaith i’r Ymgynghoriad.

Amlygwyd pryderon,

• bod yr ymgynghoriad ar effaith y pandemig ar grwpiau cymunedol cyfrwng Cymraeg, y cyfeiriri ato yn yr ymgynghoriad, wedi ei gynnal yn ystod y pandemig, ac felly ystyriwyd nad oedd gwir effeithiau wedi dod i’r amlwg eto. Cynigwyd bod angen ymgynghoriad mwy diweddar i roi darlun cyflawn.
• bod llawer o bwysau ar fentrau cymunedol sydd yn ddibynnol ar wirfoddolwyr gan eu bod yn bwynt cyswllt i nifer o bobl yn y gymuned.

Sylwadau yn codi o’r drafodaeth ddilynol:

• Holwyd a oedd data am oroesiad grwpiau cymunedol/mentrau cymunedol yn ystod y cyfnod COVID. Nodwyd nad oedd cofnod penodol o ddata gan y tîm Iaith.
• Croesawyd yr ymgynghoriad, ond mynegwyd pryder am y pwysau a disgwyliadau cynyddol sydd yn cael eu rhoi ar fentrau cymdeithasol a bod angen cefnogaeth gydweithredol yn benodol i’r mentrau cymunedol llai sefydledig gan fod pryder i’r rhain gael eu hanghofio.
• Pwysleisiwyd fod angen gallu profi yr angen lleol, ac mai mentrau lleol sydd yn aml yn gallu adnabod yr angen hwnw orau. Tynnwyd sylw at arferion da o ranberchnogaeth yn ardal Llanuwchllyn a nodwyd bod angen cydweithio efo mentrau cymdeithasol i ganfod yr angen gwirioneddol am dai. Nodwyd yr angen i gael eglurhad pellach gan y Llywodraeth am eu bwriadau yng nghyd-destun y strategolaeht i gyraedd miliwn o siaradwyr, a sut y maent yn bwriadu creu swyddiHolwyd ymhellach os oedd cynnal swyddi mewn cymunedau Cymraeg yn rhan o’r cynlluniau hyn.
• Awgrymwyd hefyd bod angen gallu gweithredu ar unwaith yn dilyn argymhellion yr ymgynghoriad hwn a’r ymgynghoriad diweddar ar faterion Cynllunio, yn hytrach na grofod aros tan cyhoeddi y CDLl nesaf.
• Mynegwyd pryder y gallai’r Llywodraeth fod yn araf yn prosesu'r polisïau ai drosi tŷ cyffredin i dŷ gwyliau a bod angen i hyn gael ei ddatrys cyn gynted â phosibl
• Holwyd os oedd modd ychwanegu ymwybyddiaeth iaith mewn addysg yn rhan o’r adran ‘cwestiwn cyfraniad cyffredinol’ gan fynegi fod hyn yn ystyriaeth fawr o fewn y cymunedau Cymreig.
• Nodwyd y dylai’r Comisiwn a’r Llywodraeth arwain drwy esiampl a chael gweddill yr awdurdodau yng Nghymru i gael y Gymraeg fel eu prif iaith weinyddol fewnol.
• Nodwyd ei bod yn hollbwysig bod y sylfeini cywir yn cael eu gosod ar gyfer y Gwaith peilot yn Llyn, ac y dylai pobl leol a chynghorwyr gyfranogi a bod yn rhan o’r broses er mwyn sicrhau atebolwrwydd lleol, gan ei fod yn hanfodol ccael y llais lleol er mwyn cael gwir ddealltwriaeth o’r sefyllfa.
• Eglurwyd fod angen sicrhau fod yr angen lleol yn cael ei danlinellu yn y datblygiad o’r tai rhent sy’n cael eu datblygu. Nodwyd fod gorddatblygiad mewn ardaloedd heb yr angen yr un mor ddiffygiol i’r iaith a than-ddatblygiad

PENDERFYNWYD:

Derbyn yr adroddiad gan ofyn i’r Uned Iaith ddefnyddio y sylwadau a dderbyniwyd gan yr Aelodau wrth lunio ymateb i’r ymgynghoriad.