Agenda item

I gyflwyno’r Adroddiad Blynyddol drafft i'w gymeradwyo gan yr Aelodau

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd a cymeradwyo’r adroddiad i gael ei gyhoeddi erbyn y terfyn amser, 30 Mehefin 2022.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan yr Ymgynghorydd Iaith, a thynnwyd sylw yn fras at y prif bwyntiau canlynol:

-          Eglurodd yr Ymgynghorydd Iaith fod yr adroddiad yma wedi cael ei greu yn sgil Adran 44 Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011, sydd yn ei wneud yn ofynnol i’r Cyngor yn dilyn terfyn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, cyn 30 Mehefin 2022.

-          Nodwyd hefyd mai ei bwrpas oedd crynhoi ac egluro sut mae’r Cyngor yn gweithredu a chydymffurfio â’r safonau iaith.

-          Mynegwyd balchder fod ffigyrau’r adroddiad yn dangos fod 99.1% o weithlu’r Cyngor yn meddu â sgiliau Cymraeg. Mae’r ffigwr hwn yn cynnwys unrhyw berson sydd ag unrhyw fath o sgiliau ieithyddol Cymraeg - bod yn rhugl, yn rhannol rugl neu dim ond yn deall ychydig ar yr iaith.

-          Datganwyd fod 91% o holl staff y Cyngor yn cyrraedd dynodiad iaith eu swydd. Mae’r gallu i weithio drwy gyfrwng y Gymraeg yn bwysig iawn i’r Cyngor, ac roedd yr Ymgynghorydd Iaith yn falch fod y ffigwr yma yn un uchel. Er hyn, derbyniwyd fod modd cynyddu’r ffigwr hwn. Un ffordd o geisio gwneud hyn yn bresennol ydi drwy gynnig hyfforddiant ar yr iaith Gymraeg i’r staff hynny sydd ddim yn cyrraedd eu gofynion ieithyddol eto, er mwyn eu helpu i ddatblygu’r sgiliau.

-          Soniwyd fod 909 o swyddi wedi cael eu hysbysebu ar wefan y Cyngor yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf a oedd yn nodi fod sgiliau’r Gymraeg yn hanfodol ar gyfer y rôl.

-          Eglurwyd fod nifer o ddatblygiadau wedi cael eu cwblhau dros y flwyddyn er mwyn sicrhau fod gwasanaethau dwyieithog yn gallu cael ei gynnig yn effeithiol:

o   Mae’r timoedd Cyfieithu a Gwasanaethau Democrataidd wedi bod yn brysur dros y flwyddyn yn datblygu cyfleusterau er mwyn gallu cynnal cyfarfodydd aml-leoliad. Mae arbrofi wedi cael ei gwblhau er mwyn sicrhau fod cyfarfodydd yn gallu cael eu cynnal gyda phobl yn mynychu yn y siambrau a rhai pobl yn mynychu yn rhithiol a hynny gan sicrhau fod gwasanaeth cyfieithu ar y pryd yn gallu parhau yn ddi-rwystr.

o   Mae treialon wedi cael eu cynnal gydag adrannau’r Cyngor ar gyfer system hunanasesu newydd. Mae’r system yma yn gofyn iddyn nhw gwblhau hunanasesiad er mwyn gweld i ba raddau maen nhw yn cydymffurfio â safonau’r iaith. Mae hyn yn galluogi i’r adran Cefnogaeth Gorfforaethol wneud Hunanasesiad Corfforaethol o gydymffurfiaeth y Cyngor a’r safonau iaith ar gyfer ei gyflwyno i’r Comisiynydd Iaith.

Rhoddwyd cyfle i’r aelodau’r pwyllgor holi cwestiynau:

-          Holwyd os oes modd edrych ar ganran o niferoedd staff y Cyngor sydd yn cyrraedd lefel dynodiad iaith eu swydd dros dreigl amser, er mwyn gallu ei gymharu gyda’r blynyddoedd diwethaf.

-          Gofynnwyd a oedd modd cysylltu gydag asiantaethau a chyrff eraill sydd yn cydweithio â’r Cyngor pan fydd methiannau ieithyddol yn digwydd ar eu rhan. Holwyd hefyd os oes modd gwneud hyn ar lefel uchel er mwyn sicrhau fod safonau ieithyddol ein partneriaid yn ddigonol.

-          Mynegwyd barn fod tystiolaeth anecdotaidd yn awgrymu bod safon sgiliau iaith yn cynyddu wrth i raddfeydd cyflog gynyddu ac felly yn gallu creu hollt cymdeithasol. Cyfeiriwyd yn benodol at wahaniaeth sgiliau rhwng gwahanol swyddi mewn lleoliadau fel ysgolion. .

-          Teimlwyd y dylai’r gallu i ddefnyddio’r Gymraeg yn y gweithle fod yn hanfodol ar gyfer pob swydd oherwydd mewn rhai sefyllfaoedd mae’r iaith gyfathrebu yn newid o’r Gymraeg i’r Saesneg yn naturiol os oes un (neu fwy) o’r staff yn ddi-gymraeg.

Mewn ymateb i’r pwyntiau uchod, nododd yr Ymgynghorydd Iaith

-          Nad oes modd cymharu niferoedd staff sydd yn cyrraedd dynodiad iaith eu swydd ar hyn o bryd oherwydd nad ydi’r data wedi cael eu casglu yn yr un dull dros y blynyddoedd diwethaf yn sgil y pandemig. Er hyn, fe fyddai’n ddiddorol iawn gallu cymharu’r ffigyrau hyn o flwyddyn i flwyddyn a gallu gweld os ydi’r ffigwr yn mynd yn uwch neu’n is. Mae’r Ymgynghorydd Iaith yn ffyddiog bydd modd gwneud hyn o’r adroddiad nesaf ymlaen oherwydd erbyn hynny bydd y data wedi cael ei gasglu yn yr un dull am ddwy flynedd yn olynol. Mae’r Ymgynghorydd Iaith hefyd yn ffyddiog y bydd y ffigwr perthnasol o 91% yn cynyddu eleni wrth i fwy o staff y Cyngor gwblhau hunanasesiad iaith ac wrth i fwy o staff fynychu hyfforddiant ieithyddol.

-          Bod materion o fethiannau ieithyddol gan ein partneriaid ac asiantaethau eraill yn cael eu codi gan staff y Cyngor. Yn ddibynnol o amgylchiadau’r methiant ieithyddol, bydd swyddogion yn ei grybwyll mewn cyfarfodydd gyda’r bobl berthnasol neu yn cysylltu yn uniongyrchol a’r asiantaeth/partner. Mae cynnwys methiannau o’r fath mewn adroddiad fel yr un hwn yn tynnu sylw’r Comisiynydd Iaith a fydd wedyn yn rhoi pwysau ar yr asiantaeth i wella eu safonau iaith. Nodwyd fod modd rhoi protocol yn ei le er mwyn sefydlu proses o gysylltu gyda phartneriaid yn effeithiol pe bai methiant ieithyddol yn digwydd

-          Bod rhywfaint o wirionedd yn y ffaith bod sgiliau ieithyddol staff yn cynyddu wrth i lefelau cyflog gynyddu, yn enwedig sgiliau ysgrifenedig a darllen a deall.  Gellir esbonio hynny i ryw raddau gan anghenion y swyddi – hynny yw byddai angen sgiliau ieithyddol uwch ar lefel rheolwr oherwydd yr angen i gyflwyno adroddiadau i bwyllgorau ac ati.  Gan nad oes yr un angen efo swyddi ar lefelau is, mae’n debyg bod sgiliau ieithyddol yr unigolion yn is yn gyffredinol. Ond tynnodd yr Ymgynghorydd Iaith sylw hefyd at y ffaith bod cynnig cyfleoedd hyfforddiant cynhwysfawr yn rhan allweddol i’r prosiect dynodiadau iaith. 

-          Bod pob swydd sydd yn cael ei hysbysebu ar wefan y Cyngor yn nodi fod sgiliau Cymraeg yn hanfodol (nid yn ddymunol). Dim un swydd yn cael ei hysbysebu gyda gofynion iaith dymunol.  Yr hyn sydd yn amrywio ydi’r lefel benodol o sgiliau sydd yn cael ei dynodi ar gyfer y swydd.  Cyfeiriodd yr Ymgynghorydd Iaith hefyd at yr heriau sydd yn wynebu’r Cyngor o ran recriwtio. Hefyd, nodwyd bod disgwyliad clir bod unrhyw weithiwr sydd yn cael eu penodi ond nad ydynt yn cyrraedd gofyn iaith eu swyddi yn dilyn hyfforddiant ac yn gweithio i gyrraedd y lefelau ieithyddol hynny dros amser. 

PENDERFYNWYD

-          Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd a cymeradwyo’r adroddiad i gael ei gyhoeddi erbyn y terfyn amser, 30 Mehefin 2022.