Agenda item

Argymell i’r Cyngor llawn ar 1 Rhagfyr 2022 mai’r canlynol yw’r opsiwn a ffafrir o safbwynt lefel y Premiwm ar Dreth Cyngor Ail Gartrefi ac Anheddau Gwag Hirdymor ar gyfer blwyddyn ariannol 2023/24:

·         Fod Cyngor Gwynedd yn caniatáu DIM disgownt ar ail gartrefi dosbarth A, yn unol ag Adran 12 o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (h.y. dim newid).

·         Fod Cyngor Gwynedd yn caniatáu DIM disgownt ac yn CODI PREMIWM O 150% ar ail gartrefi dosbarth B, yn unol ag Adran 12B o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (h.y. cynyddu o 100% i 150%).

·         Fod Cyngor Gwynedd yn caniatáu DIM disgownt i gartrefi sydd wedi bod yn wag am 6 mis neu fwy ac yn CODI PREMIWM O 100% ar gartrefi sydd wedi bod yn wag am 12 mis neu fwy, yn unol ag Adran 12A o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (h.y. dim newid).

 

Cyflwynwyd yr adroddiad gan Cyng. Ioan Thomas     

 

PENDERFYNIAD 

 

Argymell i’r Cyngor llawn ar 1 Rhagfyr 2022 mai’r canlynol yw’r opsiwn a ffafrir o safbwynt lefel y Premiwm ar Dreth Cyngor Ail Gartrefi ac Anheddau Gwag Hirdymor ar gyfer blwyddyn ariannol 2023/24:   

·       Fod Cyngor Gwynedd yn caniatáu DIM disgownt ar ail gartrefi dosbarth A, yn unol ag Adran 12 o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (h.y. dim newid).   

·       Fod Cyngor Gwynedd yn caniatáu DIM disgownt ac yn CODI PREMIWM O 150% ar ail gartrefi dosbarth B, yn unol ag Adran 12B o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (h.y. cynyddu o 100% i 150%).   

·       Fod Cyngor Gwynedd yn caniatáu DIM disgownt i gartrefi sydd wedi bod yn wag am 6 mis neu fwy ac yn CODI PREMIWM O 100% ar gartrefi sydd wedi bod yn wag am 12 mis neu fwy, yn unol ag Adran 12A o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 (h.y. dim newid).  

 

TRAFODAETH 

 

Cyflwynwyd yr adroddiad gan nodi fod yr adroddiad yn gam yn y drefn llywodraethu wrth i’r Cyngor symud ymlaen i wneud penderfyniad ar sut i ymateb i newidiadau deddfwriaethol diweddar o safbwynt y Premiwm Treth Cyngor.  

 

Pwysleisiwyd nad oedd unrhyw benderfyniad ar raddfa’r Premiwm ar ben ei hun yn datrys y broblem y sefyllfa ddifrifol a niferoedd ail gartrefi o fewn ardaloedd yng Ngwynedd. Eglurwyd fod y defnydd o’r broses gynllunio a sicrhau trwyddedu ail gartrefi yn llawer mwy perthnasol. Croesawyd ymateb diwedd Llywodraeth Cymru gan amlygu mai dyfalbarhad wrth lobio a chyflwyno tystiolaeth y Cyngor sydd wedi sicrhau gweithredu.  

 

Esboniwyd fod Deddf Tai (Cymru) 2014 wedi ychwanegu adrannau newydd i Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992. Mynegwyd fod y cymalau newydd yn caniatáu i awdurdodau bilio Cymru i godi Treth Cyngor ychwanegol ar ddosbarthiadau penodol o eiddo. Eglurwyd mai’r sefyllfa diofyn yn Neddf 1992 yw rhoi disgownt o 50% i’r eiddo os nad yw’r Cyngor yn gwneud penderfyniad pob blwyddyn i’w ariannu o goffrau’r Cyngor. Mynegwyd fod gan y Cyngor hawl dewisol ers sawl blwyddyn i beidio rhoi disgownt i’r eiddo yma, ac ers 2017 yr hawl i godi premiwm.  

 

Amlygwyd fod y Cyngor wedi codi premiwm o 50% ar ail gartrefi ac eiddo gwag hir dymor rhwng Ebrill 2018 a Mawrth 2021, ac yna 100% ers 1 Ebrill 2021. Esboniwyd ar yr achlysuron ble cyflwynwyd y Premiwm a’i gynyddu fod gwaith sylweddol wedi ei wneud  i asesu’r sefyllfa ynghyd a chynnal ymgynghoriadau cyhoeddus ac Asesiad Effaith Cydraddoldeb.  Mynegwyd fod Adrannau 12A a 12B o Ddeddf 1992 wedi eu newid eto yn ddiweddar a bydd y newidiadau yn weithredol o 1af Ebrill 2023. Nodwyd fod y newidiadau hyn wedi eu gwneud yn ei wneud yw cynyddu lefel y Premiwm gall awdurdodau lleol ei godi. Eglurwyd y bydd modd codi hyd at 300%.  

 

Bu i’r Pennaeth Adran dywysu drwy ganlyniadau’r Ymgynghoriad Cyhoeddus. Eglurwyd fod y Cabinet wedi cytuno ddiwedd Medi i gomisiynu Ymgynghoriad  Cyhoeddus i dderbyn barn y cyhoedd ar sut dylai’r Cyngor ymateb i’r ddeddf. Lansiwyd yr ymgynghoriad cyhoeddus ar y 30 Medi ac roedd yn agored tan 28 Hydref. Eglurwyd ei bod yn hanfodol i weithredu yn unol â’r gyfraith i ymgysylltu gyda rhan ddeiliad allweddol ac o ganlyniad bu i lythyrau uniongyrchol gael eu hanfon at y perchnogion.  

 

Derbyniwyd 7,330 o ymatebion i’r holiadur ac mae hyn ymhell tu hwnt i niferoedd arferol sy’n ymateb i ymgynghoriadau cyhoeddus arferol a dros fil o ymatebion yn fwy na’r ymgynghoriad tebyg a gynhaliwyd ddwy flynedd yn ôl. Mynegwyd fod dros hanner o’r ymatebwyr yn nodi nad oeddent yn berchen ar ail gartref nac annedd gwag hir dymor. Nodwyd fod 47% yn berchen ar ail gartref a llai na 3% yn dweud eu bod yn berchen ar annedd gwag hir dymor.  

 

Ategwyd fod y canlyniadau yn nodi fod 58.7% o‘r ymatebion o’r farn fod ail gartrefi yn cael effaith gadarnhaol ar gymunedau sydd yn gynnydd o’r ffigwr cyfatebol o 55.1% pan gynhaliwyd ymgynghoriad tebyg lai na dwy flynedd yn ôl. Amlygwyd fod 27.7% yn meddwl fod ail gartrefi yn cael effaith negyddol gyda 8.2% yn credu nad ydynt yn cael effaith ar y cyfan. Eglurwyd fod gwahaniaethau amlwg rhwng barn yr ymatebwyr oedd yn berchen ail gartrefi a’r rhai nad ydynt. Nodwyd fod 80% o’r ymatebwyr sydd yn berchen ail gartrefi yn credu fod ail gartrefi yn rhoi effaith gadarnhaol, tra fod 39% o’r rhai sydd dim berchen ail gartref nac annedd gwag hir dymor o’r un farn. Amlygwyd fod hyn eto yn gynnydd arwyddocaol o’r ffigwr cyfatebol o 27% llai na dwy flynedd yn ôl. Mynegwyd fod 48% o’r ymatebwyr sydd ddim yn berchen ar ail gartref nac annedd gwag hirdymor yn meddwl bod ail gartrefi yn cael effaith negyddol ar gymunedau lleol ar hyn o bryd, tra mai dim ond 5% o’r ymatebwyr sy’n berchen ar ail gartref sydd o’r farn yma. 

 

Nodwyd fod gwahaniaeth barn clir am gynyddu’r premiwm rhwng y rhai sydd berchen ail gartrefi a rhai nad ydynt. Amlygwyd fod y rhai sydd eisoes yn talu’r premiwm ddim yn awyddus talu mwy, gyda llai na hanner o’r rhai nad ydynt yn talu’r premiwm yn cefnogi cynyddu’r premiwm.  

 

O ran ymatebion am safbwynt eiddo gwag hirdymor nodwyd fod oddeutu tri chwarter o’r rhai a ymatebodd o’r farn fod eiddo gwag hir dymor yn cael effaith negyddol ar gymunedau lleol. Amlygwyd fod 82% o’r rhai sy’n berchen eiddo gwag yn gwrthwynebu cynyddu’r premiwm ond amlygwyd fod niferoedd a ymatebodd i’r ymgynghoriad a oedd yn datgan eu bod yn berchnogion eiddo gwag hirdymor yn isel. Pwysleisiwyd mai ymgynghoriad oedd hwn yn chwilio am farn a sylwadau er mwyn cynorthwyo’r Cabinet a’r Cyngor i wneud penderfyniad.  

 

Cyflwynwyd y mater yma i’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn ogystal er mwyn cael ei graffu. Pwysleisiwyd nad eu rôl oedd awgrymu lefel y Premiwm ond i fodloni ei hun fod y dystiolaeth oedd wedi ei gasglu yn ddigonol er mwyn dod i benderfyniad rhesymol ar sail y wybodaeth. Eglurodd y Pennaeth Cyllid y pwyntiau a godwyd yn ystod y drafodaeth yn y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio.  Ymysg y sylwadau hyn oedd anfodlonrwydd un aelod o’r Pwyllgor am y sylw a roddwyd i’r effaith ar y Gymraeg o fewn yr Asesiad Effaith Cydraddoldeb. Ym marn yr aelod yma nid oedd ystyriaeth ddigonol wedi ei roi i effaith y premiwm ar y garfan frodorol sy’n siarad Cymraeg. Pwysleisiwyd yn ogystal nad oes tystiolaeth am yr angen am 2000 o dai newydd yn ardal Dwyfor ac fod angen i asesiad effaith ieithyddol cynhwysfawr gael ei gwblhau. Amlygwyd fod angen nodi pa mor llwyddiannus mae’r premiwm wedi bod ac yn nodi sut mae’r niferoedd o ail gartrefi ac eiddo gwag hirdymor wedi newid dros amser ers cyflwyno’r Premiwm. Amlygwyd fod un aelod o’r Pwyllgor wedi cwestiynu moesoldeb codi arian gan bobl o un rhan o’r sir i ddiwallu effaith digartrefedd mewn llefydd eraill a'i fod yn awyddus i’r adroddiad ddangos rhestrau aros am dai ymhob ward.  

 

I orffen bu i’r Aelod Cabinet nodi wrth wneud unrhyw newid arwyddocaol sy’n effeithiol ar bobl, fod yn rhaid i’r Cyngor ystyried os oes digon o gyfiawnhad wedi ei gasglu i wneud hyn gan ystyried gwir effaith ar bobl Gwynedd. Eglurwyd fod angen i’r Cyngor weithredu’n rhesymol ar sail y dystiolaeth. Nodwyd fod dewis damcaniaethol i ostwng neu ddiddymu’r premiwm ond eglurwyd fod yr arian sydd yn cael ei gasglu yn cael ei glustnodi i bwrpas penodol, sef cefnogi Cynllun Gweithredu Tai. Mynegwyd ar yr un modd byddai angen cyfiawnhad cadarn iawn dros gynyddu’r Premiwm i 300%, ac eglurwyd nad yw’r adran o’r farn fod hyn yn bodoli ar hyn o bryd. Felly ar ôl ystyried yr ymgynghoriad a’r sefyllfa bresennol yn y sector tai dwi’n argymell cadw’r Premiwm ar eiddo gwag hirdymor yn 100% a chynyddu’r Premiwm ar ail gartrefi i 150%.   

 

Sylwadau’n codi o’r drafodaeth 

·                Diolchwyd am yr adroddiad ac amlygwyd y pwyntiau a godwyd gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio. Amlygwyd y cwestiwn cyson sydd wedi ei godi gan nifer o’r ymatebion os oes eithriadau i'w cael os oes gan unigolion gysylltiadau lleol, gan fod pryder gan unigolion sydd wedi trosi adeiladau yn llety gwyliau yn dilyn cais cynllunio y bydd angen talu treth am y tro cyntaf. Eglurwyd fod eithriad statudol yn eithrio tai tymhorol yn unig a'r trefniadau cynllunio sydd yn methu cael ei meddiannu am flwyddyn gyfan. Eglurwyd fod cynnig ger bron ar hyn o bryd i addasu’r geiriad i fod yn gallu ei feddiannu am flwyddyn gyfan ond nad os modd ei ddefnyddio fel prif gartref. Amlygwyd fod modd defnyddio eithriadau dewisol yn unol ag Adran 13A Deddf Cyllid Llywodraeth Leol i  roi’r hawl i’r Cyngor addasu bil treth Cyngor unrhyw annedd yn y sir os yn gallu bodloni fod lles cymdeithasol ac ehangach i drethdalwyr o’i wneud. Ond pwysleisiwyd er bod yr eithriadau ar gael fod angen rhoi gwir ystyriaeth i gydraddoldeb pan yn eithrio unrhyw annedd gan ddefnyddio’r ddeddfwriaeth benodol yma.  

·                Nodwyd fod canlyniad yr ymgynghoriad wedi amlygu nad yw’r sefyllfa yn ddu a gwyn. Eglurwyd fod disgwyliad i’r ymgynghoriad amlygu fod unigolion ag ail gartrefi am bwysleisio peidio codi premiwm, ac unigolion heb ail gartref yn dweud i godi’r premiwm i 300% ond nid dyma’r canlyniad. Nodwyd fod hanner o’r unigolion heb ail gartrefi yn cytuno â pheidio cynyddu’r premiwm, a hyn o ganlyniad i gyflogaeth a bywoliaeth nifer o bobl yn ddibynnol ar ail gartrefi a phryderon am deuluoedd yn etifeddu ail gartrefi.  

·                Mynegwyd fod yr adroddiad hwn yn gynhwysfawr ond eglurwyd yr angen hefyd i ddadansoddi gwybodaeth hanesyddol yn ogystal, megis yr ymchwil i ail gartrefi. Nodwyd y prif gwestiwn sydd angen ei ateb yw sut i ddatrys problemau sy’n bodoli mewn cymunedau o ganlyniad i ail gartrefi. Amlygwyd fod dros 5000 o dai o fewn y sir yn wag nifer helaeth o’r flwyddyn tra fod niferoedd digartref ac eisiau prynu tai yn uchel tu hwnt. Er hyn amlygwyd er fod gan y Cyngor hawl i godi’r premiwm i 300% ni ddylid gwneud hyn heb gyfiawnhad. Eglurwyd fod ei godi i 150% yn mynd i godi £3m  a hynny mewn blwyddyn ble mae’r Cyngor wedi gorwario £3m ar y maes digartrefedd ac ei bod yn edrych yn debygol y bydd yn codi eto y flwyddyn nesaf, amlygwyd felly fod y cynnydd o 150% yn rhesymol ar hyn o bryd.  

·                Holwyd er fod unigolion ag ail gartrefi wedi derbyn llythyr yn amlygu’r ymgynghoriad holwyd os oedd angen gwneud hyn ar gyfer y digartref, y rhai ar restrau aros neu'r rhai sydd methu fforddio tai yn eu cymunedau ac amlygwyd efallai y buasai’r ymatebion wedi bod yn wahanol. Mynegwyd fod cynnydd i 300% eleni i’w weld braidd yn uchel ac fod ei gynyddu i 150% yn deg ac yn ymateb i’r problemau sydd i’w gweld yn y maes tai.  

·                Cadarnhawyd fod bwriad newid yr eithriadau statudol fydd yn golygu bydd unrhyw fusnes lleol sydd â thai gwyliau ble mae amodau cynllunio yn eu cyfyngu i ddefnydd gwyliau wedi eu heithrio o dalu’r Premiwm, ond nodwyd nad oes angen caniatâd er mwyn cael tai AirBnB. Nodwyd fod nifer o’r rhain yn plethu i fusnesau ac o ganlyniad yn talu treth busnes. Eglurwyd fod newid ar droed gyda treth busnes yn nodi'r angen i osod yr eiddo 182 o ddyddiau'r flwyddyn ac os na fydd hyn bosib y bydd angen mynd yn ôl i dalu treth Cyngor. Amlygwyd mai cyfrifoldeb y Swyddfa Prisiwr fydd i gadw golwg ar hyn.  

·                Pwysleisiwyd fod digartrefedd cudd yn bodoli ar draws y sir gyda unigolion yn aros ar soffa neu yn methu symud o’i cartref. Croesawyd fod yr arian ychwanegol yn sgil y premiwm yn mynd i gynorthwyo y maes digartrefedd a nodwyd y bydd angen adolygu yn gyson er mwyn cadw golwg ar y sefyllfa.  

·                Amlygwyd nad oes bai ar yr unigolion sydd yn berchen ail gartrefi ac mai argyfwng tai sydd i’w weld ar draws y sir. Pwysleisiwyd fod angen atgoffa mai bai Llywodraeth San Steffan yw’r sefyllfa yma, ac er fod Senedd Caerdydd yn ceisio gwella’r sefyllfa nid yw’n ddigonol ac nid yw’n ymateb ddigon cyflym. Eglurwyd yn ogystal fod hon yn broblem gynyddol sydd i’w gweld ar draws Prydain.  

·                Eglurwyd fod y mater yn un cymhleth ac nad yw’n sefyllfa du a gwyn, ond fod angen ystyried yr holl ddogfennau ynghyd a sefyllfa ein cymunedau ac fod argymhelliad presennol i’w godi i 150% yn un call ar hyn o bryd.