Agenda item

Rhannu Gwybodaeth o’r Cyfrifiad am niferoedd a chyfran y siaradwyr Cymraeg yng Ngwynedd.

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan Reolwr Ymchwil a Gwybodaeth ac Uwch Swyddog Ymchwil a Dadanseoddeg. Tynnwyd sylw’n fras at y prif bwyntiau canlynol:

-      Eglurwyd bod y Cyfrifiad diweddaraf wedi cael ei gynnal ar 21ain o Fawrth, 2021, gyda’r canlyniadau manwl  am yr iaith Gymraeg yn cael eu cyhoeddi ar 6ed Rhagfyr 2022.

-      Eglurwyd bod y cwestiwn canlynol yn cael ei ofyn fel rhan o’r cyfrifiad a dyma ddefnyddiwyd fel sail i’r data:

“Ydych chi’n gallu deall, siarad, darllen, neu ysgrifennu Cymraeg?

§  Deall Cymraeg Llafar

§  Siarad Cymraeg

§  Darllen Cymraeg

§  Ysgrifennu Cymraeg

§  NEU ddim un o’r uchod”

-      Cadarnhawyd bod canran siaradwyr Cymraeg (a oedd yn 3 oed neu hŷn) yng Ngwynedd wedi gostwng o 65.4% yn 2011 i 64.4% yn 2021. Nodir bod hyn yn llai na’r gostyngiad cyffredinol yn siaradwyr Cymraeg yng Nghymru sydd yn 1.2%.

-      Adroddwyd bod canran siaradwyr Cymraeg yng Ngwynedd wedi gostwng pob degawd ers 1981 ac yn yr amser hynny mae’r canran wedi gostwng 12.2%.

-      Datganwyd mai’r grŵp oedran gyda’r nifer fwyaf o siaradwyr Cymraeg yw’r grŵp 3 i 15 oed. Er hyn, cadarnhawyd bod gostyngiad o 2.9% o siaradwyr Cymraeg yn y grŵp oedran hwn.

-      Eglurwyd bod cyfraddau siaradwyr Cymraeg yng Ngwynedd yn debyg iawn i’r patrymau a welir yng Nghymru yn gyffredinol. Nodwyd mai’r unig grŵp oedran sy’n wahanol i batrwm cenedlaethol ydi bod cynnydd o 0.6% o siaradwyr Cymraeg rhwng 50 a 64 oed yng Ngwynedd ond gostyngiad o 0.7% sydd dros Gymru’n gyffredinol.

-      Manylwyd ar yr 13 ardal o fewn Gwynedd gan gadarnhau mai Dalgylch Caernarfon sydd â’r canran fwyaf o’r siaradwyr Cymraeg (85.3%) a’r niferoedd lleiaf i weld yn ardal Bro Dysynni (38.6%). Eglurwyd bod lleihad mewn nifer o siaradwyr Cymraeg i’w gweld mewn 10 ardal, gyda chynnydd mewn nifer siaradwyr yn ardaloedd Pen Llŷn, Dalgylch Bangor a Bro Dysynni yn unig.

-      Cadarnhawyd bod y pum gymdogaeth gyda’r niferoedd uchaf o siaradwyr Cymraeg wedi ei leoli yn ardal Arfon ac mae’r pum cymdogaeth gyda’r lleiaf o siaradwyr i’w gweld yn ardal Bangor.

-      Adroddwyd mai Llanbedrog ac Abersoch yw’r gymdogaeth gyda’r cynnydd mwyaf o siaradwyr Cymraeg, ble mae’r gostyngiad mwyaf i’w weld yn ardal Hendre, Bangor.

-      Nodwyd bod 7.1% o’r boblogaeth wedi cadarnhau eu bod yn deall Cymraeg llafar ond methu eu siarad. Mae hyn yn uwch na chyfradd Cymru o 5.2%. Cadarnhawyd mai’r gymdogaeth gyda’r nifer fwyaf o bobl yn deall Cymraeg llafar ond methu ei siarad oedd cymdogaeth Marchog.

-      Adnabuwyd cymdogaeth Peblig, Caernarfon fel y gymdogaeth ble roedd y nifer fwyaf o bobl yn gallu siarad Cymraeg ond ddim ei ddarllen na’i ysgrifennu.

-      Esboniwyd bod canlyniadau’r Cyfrifiad yn dangos bod 2.3% o boblogaeth Cymru yn siarad Cymraeg ond methu ei ddarllen nac ei ysgrifennu. Mae’r gyfradd yma ar gyfer Gwynedd yn 5.4%.

-      Pwysleisiwyd bod gwybodaeth fanylach yn cael ei ryddhau ar lefel wardiau, a bydd gwaith yn cael ei wneud er mwyn dadansoddi’r canlyniadau.

Rhoddwyd cyfle i’r aelodau ofyn cwestiynau a chynnig sylwadau. Yn ystod y drafodaeth, codwyd y materion canlynol:

Mynegwyd siomedigaeth bod 37 o’r 71 cymdogaeth gyda llai na 70% o siaradwyr Cymraeg.

Gofynnwyd sut mae’r cymdogaethau a welir yng nghanlyniadau’r Cyfrifiad yn cael eu pennu, gan nad ydynt o reidrwydd yn bentrefi/cymunedau sy’n ymylu ei gilydd.

-      Mewn ymateb i’r ymholiad cadarnhaodd Rheolwr Ymchwil a Gwybodaeth mai’r Swyddfa Ystadegau Gwladol sy’n pennu’r ardaloedd. Ystyriwyd bod rhai ardaloedd wedi cael eu grwpio mewn ffordd benodol i gyd fynd â ffiniau wardiau’r Cyngor, ond bod ffiniau wardiau wedi cael eu diwygio ers hynny.

Canmolwyd aelod allu Polisi Iaith Cyngor Gwynedd i sicrhau bod gan y Gymraeg le o fewn ein cymunedau a’r byd busnes.. Er bod niferoedd siaradwyr ar y cyfan wedi gostwng, mae’r polisi yn llwyddo i normaleiddio defnydd o’r iaith.

Rhoddwyd ystyriaeth i lefelau hyder unigolion i siarad yr iaith.  Credwyd byddai’r ffigyrau yn uwch petai bobl rhoi hyder yn eu sgiliau ieithyddol gan fod rhai pobl yn teimlo pwysau i ddeall a siarad Cymraeg graenus iawn er mwyn gallu’r cwestiwn dan sylw.

Holiwyd os oedd y gwasanaeth yn edrych ar ddemograffeg er mwyn gallu edrych ar faint o bobl sydd wedi symud i ardaloedd gwahanol, a chyfuno hynny gyda chanlyniadau’r cyfrifiad, er mwyn cael ystadegau clir am gymunedau’r Sir.

-      Mewn ymateb i’r ymholiad nododd Rheolwr Ymchwil a Gwybodaeth bod manylion am ddemograffeg yn cael ei gynnwys yng nghanlyniadau’r Cyfrifiad. Er hyn, nid oes modd cymharu ystadegau dwy ardal. Mynegwyd bydd gwybodaeth yn cael ei rannu gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol dros y misoedd nesaf a bydd modd edrych i mewn i wahanol feysydd fel byddai’n cael ei ryddhau.

Mynegwyd pryder gan rai aelodau nad ydi Polisi Iaith Cyngor Gwynedd yn ddigon cadarn a chaeth er mwyn sicrhau bod y Gymraeg yn cael ei ddefnyddio ym mhob sefyllfa. Cysidrwyd bod angen ei ddiwygio er mwyn sicrhau bod ffigyrau defnyddwyr y Gymraeg yn cynyddu yn y dyfodol.

PENDERFYNWYD

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.