Agenda item

I ddiweddaru y Pwyllgor ar y cynnydd yn y rhaglen waith

PENDERFYNIAD:

Derbyn yr adroddiad a’r cynnydd yn y Rhaglen Waith

Cyflwynwyd diweddariad gan Pennaeth Gwasanaethau Cyfreithiol (Swyddog Monitro) ar raglen waith gweithredu Deddf Llywodraeth Leol Etholiad (Cymru) 2021. Atgoffwyd yr Aelodau bod nifer o gamau gweithredu yn deillio o ddarpariaethau’r Ddeddf a ddaeth i rym yn 2022 yn dilyn Cydsyniad Brenhinol. Nodwyd bod y Ddeddf wedi ei gosod o fewn Cofrestr Risg Corfforaethol y Cyngor gyda’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn cadw trosolwg a sicrwydd ar y gweithredu sydd ei angen i weithredu’r darpariaethau.

Amlygwyd bod prif elfennau’r Ddeddf wedi eu mabwysiadu a bellach yn weithredol ynghyd a’r Strategaeth Cyfranogiad a’r Cynllun Deisebau wedi eu mabwysiadu ac yn cael eu gosod ar wefan y Cyngor. Ategwyd bod y gwaith ar baratoi Canllawiau i'r Cyfansoddiad drafft yn cael eu cwblhau ac y bydd angen cynnal proses ymgynghorol cyn y gellid  cyhoeddi fersiwn derfynol.

Cyfeiriwyd at y ffaith bod y Ddeddf yn darparu dewis trefn bleidleisio ‘pleidlais sengl drosglwyddadwy’ (Single Transferable Vote - STV)  ar gyfer etholiadau Prif Gynghorau ac fe ddarparwyd papur briffio ar gyfer Arweinyddion Grwpiau ar y mater yma.  Nodwyd bod bwriad cynnal gweithdy i’r holl aelodau ym Mehefin 2023 i drafod y nifer materion sydd yn datblygu ar draws maes etholiadau a phleidleisio, fydd yn cynnwys yr elfen yma. Yn dilyn hyn, bydd angen adrodd ar drefn pleidleisio i'r Cyngor Llawn yn ystod yr Hydref er gwyntyllu'r dewisiadau a cheisio arweiniad ar ddymuniad i gychwyn proses ystyried mabwysiadau trefn amgen.

Elfen olaf y gwaith fydd cwblhau gwaith diweddaru ac addasu'r Cyfansoddiad (er bod  diweddariadau angenrheidiol eisoes wedi eu mabwysiadau a’u cyhoeddi). Eglurwyd bod materion technegol angen eu cwblhau (megis materion o gwmpas y Cyd Bwyllgor Corfforaethol) a chyfle hefyd i adolygu a diweddaru cynnwys y Cyfansoddiad yn gyffredinol. Y bwriad yw cwblhau'r gwaith yn derfynol erbyn yr Hydref gydag adroddiadau yn cael eu cyflwyno i’r Pwyllgor am arweiniad ar elfennau penodol.

Diolchwyd am yr adroddiad

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn ag apwyntio ‘panel’ (o drigolion a budd-ddeiliaid) ar gyfer cynnal asesiad perfformiad y Cyngor fydd yn cyfarfod unwaith bob tymor i adolygu gwaith y Cyngor, nodwyd bod y ddarpariaeth mewn grym. Ategwyd mai’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio sydd a’r rôl ganolog i dderbyn adroddiadau ar berfformiad, ac y bydd disgwyl i’r adborth o’r panel gael ei fwydo i mewn i gyfundrefn perfformiad y Cyngor fel bod modd i'r Pwyllgor ei ystyried cyn cyflwyno i’r Cabinet.

Mewn ymateb i sylw ynglŷn â pharatoi canllawiau i’r Cyfansoddiad ac os mai ‘dogfen i egluro dogfen’ fydd hyn, nododd y Swyddog Monitro bod y Cyfansoddiad yn ddogfen weithredol o tua 300 tudalen ac y byddai’r ddogfen yn grynodeb fyddai’n cynnwys prif agweddau’r Cyfansoddiad  wedi ei hysgrifennu mewn dull llai technegol, yn egluro trefniadau’r Cyngor ynghyd ag elfennau llywodraethiant a gweithredol.

Mewn ymateb i sylw ynglŷn ag annog cyfranogiad ac i ba raddau bydd hyn yn rhedeg yn gyfochrog a threfniadau Democratiaeth, nododd y Swyddog Monitro mai amcan Llywodraeth Cymru oedd creu cyswllt perthnasedd llywodraeth leol gyda’r gymuned - bod y rhai hynny sydd gydag elfen o ddiddordeb yn gallu cyfrannu. Ategodd bod rhai cryfhau’r  broses, ond bod trefn ddigon aeddfed wedi ei sefydlu i gloriannu’r mewnbwn.

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â phenderfyniad pwy fydd yn mabwysiadu’r drefn STV ac a fyddai lle i ddwy drefn, nodwyd mai un opsiwn mae’r Ddeddf yn gynnig ac nad oes dyletswydd i adolygu’r drefn bresennol. Er hynny, ategwyd mai pwysig fyddai cynnal y drafodaeth ynglŷn â’r opsiwn boed yn fater i Wynedd neu beidio.

PENDERFYNWYD

Derbyn yr adroddiad a’r cynnydd yn y rhaglen waith