Agenda item

I dderbyn y wybodaeth, ystyried risgiau sy’n deillio o’r tafluniadau gwariant yn erbyn y gyllideb, a chraffu’r penderfyniadau i’r Cabinet yng nghyswllt rheoli cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau

PENDERFYNIAD:

1. Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau yng nghyswllt cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau
2. Cytuno gyda’r argymhelliad i’r Cabinet:

·         Drosglwyddo £3.275k o danwariant ar gyllidebau corfforaethol i Gronfa Cefnogi Strategaeth Ariannol y Cyngor

·         Bod gwaith eisoes wedi ei gomisiynu gan y Prif Weithredwr  i gael gwell dealltwriaeth o orwariant eithriadol gan yr Adran Oedolion Iechyd a Llesiant yn gosod rhaglen glir i ymateb i’r sefyllfa

Nodyn: bod gorwariant sylweddol gan yr Adran Oedolion Iechyd a Llesiant, Adran Addysg, Adran Priffyrdd, Peirianneg ac YGC a’r Adran Amgylchedd

Cyflwynwyd adroddiad gan Aelod Cabinet Cyllid yn gofyn i’r pwyllgor graffu’r sefyllfa a’r risgiau perthnasol yng nghyswllt cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau. Nododd ei bryder ynglŷn a gorwariant ym maes anabledd dysgu a diffyg incwm yn y maes gwasaneth gwastraff.  Cymerodd y cyfle i ddiolch i staff yr Adran Cyllid am eu gwaith o gwblhau’r wybodaeth ac i aelodau Pwyllgor am eu craffu a cydweithio da.

Eglurodd y Pennaeth Cyllid Cynorthwyol - Cyfrifeg a Phensiynau bod yr adroddiad yn manylu ar yr adolygiad diweddaraf o gyllideb refeniw’r Cyngor am 2023/24, a’r rhagolygon tuag at ddiwedd y flwyddyn ariannol. Bydd yr adroddiad yma yn cael ei gyflwyno i’r Cabinet 7 Tachwedd 2023.

Yn dilyn adolygiad diwedd Awst nodwyd bod y rhagolygon yn awgrymu y bydd naw o’r deg adran yn gorwario erbyn diwedd y flwyddyn, gyda gorwariant sylweddol gan yr Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant, Adran Addysg, Adran Priffyrdd, Peirianneg ac YGC a’r Adran Amgylchedd. Eglurwyd, dros y blynyddoedd diwethaf bu adrodd rheolaidd ar risgiau i gyflawni rhai cynlluniau arbedion, oedd amlycaf yn yr Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant ac yn y maes Gwastraff. Yn dilyn adolygiad diweddar o’r arbedion nad oedd yn cael eu gwireddu, penderfynwyd dileu gwerth £2 filiwn o gynlluniau arbedion drwy ddefnyddio darpariaeth risg arbedion i’w gyllido. Roedd yr adroddiad felly yn adrodd ar y sefyllfa ariannol yn dilyn dileu yr arbedion hynny.

Tynnwyd sylw at y prif faterion:

·         Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant - rhagolygon diweddaraf yn awgrymu £6.6 miliwn o orwariant, sydd yn gyfuniad o nifer o ffactorau sy’n cynnwys nifer o achosion newydd a chostus llety cefnogol yn y gwasanaeth anabledd dysgu.  Yng nghyd-destun gofal cymunedol, nodwyd bod costau staffio uwch a chyfraddau oriau digyswllt yn uchel ac felly’n cael effaith negyddol ar yr incwm a adenillir. Yng nghyd-destun  gwasanaethau pobl hŷn, gwelwyd ffioedd uwch gan ddarparwyr preifat, ond lleihad mewn gyda defnydd cynyddol o staff asiantaeth mewn gwahanol feysydd hefyd yn cyfrannu at y gorwariant

·         Adran Addysg - bod tuedd o bwysau cynyddol ar y gyllideb tacsis a bysus ysgolion yn dod yn fwy amlwg eleni, gyda gorwariant o £1.5m yn cael ei ragweld. Nodwyd bod y maes cludiant eisoes wedi bod yn destun adolygiad strategol i geisio rheoli’r cynnydd yn y gwariant ac awgrymwyd bod angen gwneud gwaith pellach i geisio lleihau’r gorwariant a manteisio ar gyfleoedd effeithlonrwydd.

·         Byw’n Iach – gyda covid wedi cael effaith ar incwm Cwmni Byw’n Iach, yn 2022/23 rhoddodd y Cyngor £550k o gefnogaeth ariannol i Byw'n Iach i'w galluogi i gynnal eu gwasanaethau. Adroddwyd bod y gefnogaeth ariannol yn parhau eleni a'r swm gofynnol wedi lleihau i £375k.

·         Adran Priffyrdd, Peirianneg ac YGC - rhagwelir gorwariant o bron i filiwn gan yr adran, gyda lleihad yn y gwaith sydd yn cael ei gomisiynu gan asiantaethau allanol sy’n cael effaith negyddol ar incwm gwasanaethau priffyrdd. Yng nghyd-destun maes bwrdeistrefol gwelwyd cyfuniad o resymau, oedd yn cynnwys pwysau ychwanegol ar gyllidebau glanhau strydoedd a glanhau toiledau cyhoeddus. Nodwyd hefyd bod colledion incwm cynnal tiroedd a thoiledau cyhoeddus, ond cynnydd mewn incwm gan y gwasanaethau profedigaeth sydd yn lleihau'r gorwariant.

·         Adran Amgylchedd – bod y tuedd blynyddol o orwariant yn y maes casglu gwastraff ac ailgylchu yn parhau. Nodwyd bod hyn yn gyfuniad o gylchdeithiau ychwanegol sydd wedi arwain at orwariant ar gostau cyflogaeth a chostau fflyd, lefelau salwch a goramser ynghyd a chostau ychwanegol mewn llogi cerbydau.

·         Tai ac Eiddo – bod tuedd o weld pwysau sylweddol ar wasanaethau llety dros dro digartrefedd yn parhau i fod yn ddwys iawn; eleni dyrannwyd £3m o Bremiwm Treth Cyngor ynghyd â dyraniad un-tro £1.4m o ddarpariaeth covid corfforaethol i gyfarch y costau ychwanegol.

·         Corfforaethol - bod rhagdybiaethau darbodus wrth osod cyllideb 2023/24 a lleihad yn y niferoedd sydd wedi hawlio gostyngiad treth cyngor o’i gymharu â blynyddoedd blaenorol. Effaith y cynnydd diweddar mewn cyfraddau llog wedi arwain at dderbyniad llog gwerth £1.8 miliwn ychwanegol ac effaith y polisi rheolaeth trysorlys presennol wedi golygu bod modd osgoi benthyca yn allanol. Ategwyd bod tanwariant ar gyllidebau eraill yn cynorthwyo i leddfu’r pwysau ychwanegol a ragwelwyd. (Bydd y cynnydd cenedlaethol i gyflogau gweithwyr Llywodraeth Leol i’w gadarnhau eto).

·         Rhagwelir y bydd  rhaid gwneud defnydd o gronfeydd wrth gefn y Cyngor i gyllido’r bwlch ariannol o £5.9 miliwn am 2023/24.

Nodwyd dymuniad yr Aelod Cabinet Cyllid i’r Pwyllgor graffu’r sefyllfa a’r risgiau yng nghyswllt cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau ac argymell i’r Cabinet gymeradwyo’r adroddiadau.

Yn ystod y drafodaeth ddilynol nodwyd y sylwadau canlynol gan aelodau:

·         Bod angen i’r Cabinet edrych ar gynllun gweithredu penodol yr Adran Addysg i ymdrin â materion trafnidiaeth. Er yn derbyn bod chwyddiant a chostau ail dendro diweddar o £833,000 wedi ychwanegu at y broblem, bod y broblem yn un hanesyddol ac angen cynllun arloesol i’w symud ymlaen.

·         Bod angen datrys problemau ailgylchu

·         Bod angen ystyried dull o godi ffi ar y gwasanaeth Airbnb i godi incwm i’r Cyngor

·         Angen ystyried y risg bod lleihad mewn niferoedd disgyblion yn ysgolion Gwynedd a hyn felly yn arwain at leihad mewn cyllid i’r dyfodol

·         Angen sicrhau bod arian premiwm ailgartrefi yn cael ei ddefnyddio ar gyfer y gwasanaeth digartref yn unig

PENDERFYNWYD

1.    Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau yng nghyswllt cyllidebau’r Cyngor a’i adrannau

2.    Cytuno gyda’r argymhelliad i’r Cabinet:

·         Drosglwyddo £3.275k o danwariant ar gyllidebau corfforaethol i Gronfa Cefnogi Strategaeth Ariannol y Cyngor

·         Bod gwaith eisoes wedi ei gomisiynu gan y Prif Weithredwr  i gael gwell dealltwriaeth o orwariant eithriadol gan yr Adran Oedolion Iechyd a Llesiant yn gosod rhaglen glir i ymateb i’r sefyllfa

Nodyn: bod gorwariant sylweddol gan yr Adran Oedolion Iechyd a Llesiant, Adran Addysg, Adran Priffyrdd, Peirianneg ac YGC a’r Adran Amgylchedd