Agenda item

Craffu’r wybodaeth cyn i’r Cabinet ystyried cymeradwyo’r Cynllun Arbedion yn ei gyfarfod ar Chwefror y 20fed

 

 

PENDERFYNIAD:

 

·         Bod camau rhesymol, o dan amgylchiadau heriol, wedi eu cymryd i lunio’r Cynllun Arbedion

·         Bod yr arbedion a gynigwyd yn rhesymol a chyraeddadwy

·         Bod y risgiau a’r goblygiadau’r penderfyniad yn glir

·         Bod yr adroddiad yn ddigonol i alluogi’r Cabinet i wneud penderfyniad ar y Cynllun Arbedion

·         Cyflwyno sylwadau o’r drafodaeth ar yr adroddiad i’r Cabinet eu hystyried wrth drafod a chymeradwyo’r Cynllun Arbedion 2024/25 yn eu cyfarfod 20/2/24

 

Nodyn:

Bod cynllun cyfathrebu clir mewn lle

 

Cyflwynwyd adroddiad y Cynghorydd Dyfrig Siencyn Arweinydd y Cyngor, yn gofyn i’r Pwyllgor ystyried priodoldeb y broses o adnabod yr arbedion, a chyflwyno sylwadau i’r Cabinet eu hystyried cyn dod i benderfyniad yn eu cyfarfod 20-02-24. Adroddwyd nad rôl y Pwyllgor oedd mynegi barn ar beth ddylai maint yr arbedion fod neu rinweddau’r cynigion unigol sy’n cael ei hargymell fel arbedion, ond yn hytrach sicrhau fod y Cabinet yn glir o’r ffeithiau sydd yn cael eu cyflwyno iddynt, fel bod y penderfyniad sydd yn cael ei gymryd yn seiliedig ar wybodaeth gadarn.

 

Wrth gyflwyno cefndir i’r gwaith, nodwyd bod y Cyngor wedi bod yn cyflawni arbedion yn ddiffael ers 15mlynedd bellach a’r her o gyflawni’r arbedion hynny heb niweidio gwasanaethau trigolion y Sir yn anoddach. Eglurwyd bod y Cyngor bellach yn ymwybodol o lefel Grant Cynnal Refeniw (GCR) gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2024/25 (cynnydd o 2%), ac y bydd yn sylweddol is na lefel chwyddiant a chryn bellter islaw’r hyn fydd ei angen i gynnal lefel gwasanaethau presennol.

 

Ategodd y Prif Weithredwr bod y Cyngor hefyd yn wynebu sefyllfa lle mae adrannau yn gorwario, a hynny yn bennaf oherwydd cynnydd parhaus yn y galw am wasanaethau; yn amhosib erbyn hyn i rai gwasanaethau megis digartrefedd, gofal plant, gofal oedolion a chludiant ysgolion weithredu o fewn eu cyllideb presennol. Bydd hyn yn arwain at orwariant eleni o oddeutu £8m a gan nad oedd cyfle i gynllunio ymlaen llaw ar gyfer y bwlch, bydd rhaid defnyddio arian wrth gefn i ymdopi â’r sefyllfa. Canlyniad darparu cyllideb uwch ar gyfer yr adrannau sydd methu ymdopi â’u cyllideb presennol, cyfanswm Grant Cynnal Refeniw isel gan y Llywodraeth, yw bwlch ariannol eleni o £14.9m.

 

I ganfod arbedion, cyflwynwyd 135 o gynigion gan Adrannau’r Cyngor. Aseswyd pob cynnig gan y Prif Weithredwr neu gan un o'r Cyfarwyddwyr Corfforaethol ac fe’u gosodwyd mewn pedwar categori i gynorthwyo’r Aelodau flaenoriaethu cynlluniau arbedion 2024/25 gydag ymwybyddiaeth o beth fyddai’r lefel risg o weithredu unrhyw gynnig unigol.  Yn ystod gweithdai a gynhaliwyd gyda’r Aelodau, gosodwyd yr holl gynigion mewn categoriau er mwyn eu blaenoriaethu o’r rhai mwyaf ‘derbyniol’ hyd at y cynigion lleiaf ‘derbyniol’. Adroddwyd bod consensws bras ymysg yr holl aelodau a gymerodd ran yn y gweithdai (oedd yn cynnwys Aelodau Cabinet, Cadeiryddion Craffu ac Arweinyddion Grŵp ) bod posib gweithredu oddeutu £5.2m o’r cynigion dros y ddwy neu dair blynedd nesaf.

 

Cyfeiriwyd at ddau ran i’r broses gyda rhan A yn cynnwys cynlluniau y gellid symud ymlaen i’w gweithredu yn dilyn cymeradwyaeth y Cabinet tra bod rhan B yn adlewyrchu cynlluniau sydd yn ddarostynedig i gamau statudol neu benderfyniadau pellach cyn y gellid eu cadarnhau. Ategwyd bod asesiad cyfreithiol, cydraddoldeb, effeithlonrwydd ac asesiad ariannol lefel uchel angen eu cwblhau ar bob cynllun unigol i sicrhau bod modd eu cyflawni ac er mwyn cynllunio’n ddarbodus bydd rhagdybiaeth risg rhesymol yn cael ei gynnwys yn y Cynllun Arbedion. Argymhellwyd  £0.52m (10%) o’r cyfanswm o £5.2m y bydd angen ei ganfod fel swm i’w ddynodi “dan risg”.

 

Diolchwyd am yr adroddiad

 

Mewn ymateb i gwestiwn, gan dderbyn bod asesiad risg wedi ei wneud i’r cynllun arbedion yn ei gyfanrwydd, ac os felly a oedd asesiad risg wedi ei wneud ar gyfer cynlluniau unigol, nododd y Prif Weithredwr bod asesiad cydraddoldeb wedi ei gwblhau, ond yn dilyn penderfyniad y Cabinet (20-02-24) bydd asesiad penodol i bob cynllun yn cael ei weithredu. Ategodd y posibilrwydd na fydd modd cyfarch yr arbedion yn dilyn asesiad llawn ac felly bydd angen ystyried y ddarpariaeth gyfwng.

 

Sylwadau yn codi o’r drafodaeth ddilynol:

·         Yn derbyn bod y broses wedi bod yn un heriol

·         Bod proses manwl, trylwyr  a phriodol wedi ei chwblhau

·         Bod y sesiynau briffio wedi bod yn fuddiol

·         Bod angen i’r aelodau, wrth flaenoriaethu cynigion i’r dyfodol, gael gwybodaeth ynglŷn â chostau pob cynllun yn erbyn codi treth Cyngor

·         Cynigion 'lleihau gweithgareddau celf cymunedol’ a  ‘lleihau gweithgareddau hwyl haf plant’ - cyfleoedd yma i leihau costau drwy gydweithio gyda Phartneriaid / noddwyr lleol

 

Mewn ymateb i sylw bod angen sicrhau cynllun cyfathrebu clir mewn lle fel bod trigolion y Sir a staff y Cyngor yn ymwybodol o’r newidiadau a bod ‘pawb yn mynd i’r un cyfeiriad’, nododd y Prif Weithredwr, bod nifer o drafodaethau wedi eu cynnal gyda staff a chyfarfodydd rhwydwaith rheolwyr yn cael eu cynnal bob chwarter. Ategodd bod gofal wedi ei gymryd cyn cyhoeddi cynlluniau terfynol i osgoi codi ofn ar drigolion a staff, ond erbyn hyn y cynlluniau yn gyhoeddus ar wybodaeth yn onest, dryloyw a theg. Nododd hefyd bod cyfathrebu wedi ei wneud drwy’r wasg, y cyfryngau cymdeithasol a staff ar lein gyda chyfle i rannu a derbyn adborth. Ategodd bod yr ymgyrch o gyfathrebu yn un barhaus, ac wrth symud i wireddu arbedion bydd sgyrsiau anodd i ddod.

 

Mewn ymateb i sylw ynglŷn â’r rhesymeg bod y ganran risg yn 10% lle yn y gorffennol gwelwyd canran risg o 20%, nododd y Pennaeth Cyllid petai’r cynnydd yn y ddarpariaeth yn uwch byddai’r bwlch yn fwy felly angen sicrhau balans. Ategodd bod gwaith yn cael ei wneud i herio’r cynlluniau i sicrhau eu bod yn realistig ac o ganlyniad y ddarpariaeth yn lleihau; 20% fyddai’r ganran ddelfrydol, ond bod 10% yn ddigon eleni.

 

Mewn ymateb i sylw os yw’r cynnydd yn y galw cynyddol ar wasanaethau wedi ei gyfiawnhau / asesu ac os byddai modd cyflawni arbedion o’r asesiadau hyn, nododd y Prif Weithredwr bod pob ymdrech yn cael ei wneud i gyflwyno gwasanaethau mewn ffyrdd gwahanol, ond os yw’r sefyllfa yn parhau, yna bydd rhaid derbyn y sefyllfa. Ategodd bod pob cynllun  yn cael ei herio fel bod arian cyhoeddus yn cael ei ddefnyddio yn briodol. Nododd, e.e., bod cynnydd annisgwyl yng ngwasanaethau plant lle mae rhaid ymateb i’r galw a gyda gwasanaethau’r henoed a’r digartref, nid oes elfen o ddewis peidio cyflwyno gwasanaethau iddynt. Er bod gwaith yn cael ei wneud i asesu sefyllfaoedd, nid yw peidio gofalu yn opsiwn – rhaid edrych felly at wasanaethau eraill i geisio arbedion.

 

Diolchodd Arweinydd y Cyngor i’r Pwyllgor am eu sylwadau ac am y pwyntiau i’w hystyried ar gyfer 2025/26. Ategodd bod rhaid cyfathrebu yn glir gyda’r cyhoedd, a gyda phob Awdurdod ar draws Gogledd Cymru mewn sefyllfa debyg, nododd bod bwriad cyhoeddi datganiad ar y cyd yn cyfleu’r sefyllfa. Nododd, i’r dyfodol, y bydd trefniadau Awdurdodau Lleol yn newid yn sylweddol gyda chynnydd mewn dibyniaeth ar wirfoddolwyr a’r trydydd sector.

 

PENDERFYNWYD:

 

·         Bod camau rhesymol, o dan amgylchiadau heriol, wedi eu cymryd i lunio’r Cynllun Arbedion

·         Bod yr arbedion a gynigwyd yn rhesymol a chyraeddadwy

·         Bod y risgiau a’r goblygiadau’r penderfyniad yn glir

·         Bod yr adroddiad yn ddigonol i alluogi’r Cabinet i wneud penderfyniad ar y Cynllun Arbedion

·         Cyflwyno sylwadau o’r drafodaeth ar yr adroddiad i’r Cabinet eu hystyried wrth drafod a chymeradwyo’r Cynllun Arbedion 2024/25 yn eu cyfarfod 20/2/24

 

Nodyn:

Bod cynllun cyfathrebu clir mewn lle