Agenda item

I gyflwyno gwybodaeth am gyfraniad yr Adran i’r Polisi Iaith.

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan  Bennaeth Adran Economi a Chymuned a thynnwyd sylw yn fras at y prif bwyntiau canlynol:

Tynnwyd sylw at raglen Arfor gan nodi bod Cyngor Gwynedd yn cymryd rôl arweiniol ar Fwrdd y prosiect. Eglurwyd bod y Bwrdd yn y broses o werthusoeffaith y prosiectau ar ardaloedd a thrigolion er mwyn derbyn cyllideb i’r dyfodol. Atgoffwyd bod prosiect Arfor wedi ei ariannu hyd at ddiwedd blwyddyn ariannol 2024-25 ac felly mae’n bwysig gweithio ar geisio derbyn ymrwymiad ariannol i’r dyfodol ar hyn o bryd. Cadarnhawyd bod cydweithio pwysig yn mynd rhagddo rhwng siroedd rhanbarth Arfor sef Ynys Môn, Gwynedd, Ceredigion a Sir Gaerfyrddin.

Adroddwyd bod yr Adran wedi llwyddo i ddenu arian gan Gronfa Ffyniant Gyffredin Llywodraeth Prydain, gan gadarnhau fod cronfa grant i fusnesau ar gael o’r gyllideb hon yn ychwanegol i brosiect Arfor. Eglurwyd bod telerau ac amodau a ddatblygwyd drwy brosiect Arfor wedi cael eu cynnwys ar gyfer ceisiadau busnesau am arian drwy'r Gronfa Ffyniant Gyffredin hefyd. Eglurwyd y golyga hyn bod rhaid i gwmnïau amlygu'r defnydd o Gymraeg a wneir fel rhan o’u busnes yn ogystal â rhannu sut mae’r cwmni yn hybu’r iaith Gymraeg, wrth iddynt wneud cais am arian. O ganlyniad i hyn nodwyd bod 79 busnes o Wynedd wedi cwblhau asesiad ‘Cynnig Cymraeg’ Comisiynydd y Gymraeg yn ystod 2023/24 gydag 12 o’r cwmnïau hynny eisoes wedi derbyn yr achrediad. Cydnabuwyd na fydd yr un anogaeth ar gael pan nad oes grantiau busnes ar gael. Er hyn, pwysleisiwyd bod gwaith yn mynd rhagddo er mwyn gallu cynnig cymorth i fusnesau bychan i gyrraedd yr achrediad gan Comisiynydd y Gymraeg. Ategwyd mai’r gobaith yw y bydd cwmnïau yn cymryd y cyfle i ymgeisio am  achrediad ‘Cynnig Cymraeg’ yn wirfoddol i’r dyfodol ond nodwyd nad oes modd i’r Adran eu gorfodi. Mynegwyd siomiant mai Gwynedd yw’r unig Sir yn y gogledd sydd wedi gosod yr amod hwn ar geisiadau am grant busnes drwy’r Gronfa Ffyniant Gyffredin.

Cadarnhawyd bod yr Adran wedi lawnsio Cynllun Gwynedd ac Eryri 2035 sef Cynllun Economi Ymweld Cynaliadwy ar gyfer yr ardal ar y cyd gydag Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. Atgoffwyd mai un o flaenoriaethau clir y cynllun yw hybu perchnogaeth leol ac i ddatblygu cyfleoedd i amlygu’r iaith Gymraeg, ein diwylliant a’n treftadaeth. Pwysleisiwyd bod gwaith yn mynd rhagddo i fonitro’r effaith mae’r cynllun yn ei gael ar y flaenoriaeth honno ar hyn o bryd. Ymhelaethwyd bod y flaenoriaeth hon wedi cael ei chynnwys fel cymal ac i’r adran gytuno i gefnogi digwyddiadau, er mwyn sicrhau bod y digwyddiad yn cyrraedd gofynion y gofynion ieithyddol a diwylliannol hynny.

Esboniwyd bod yr Adran wedi mabwysiadu mesurydd newydd o fewn y maes twristiaeth marchnata a digwyddiadau, sef ‘Canran o drigolion y Sir sy’n credu fod twristiaeth yn cael dylanwad cadarnhaol ar y Gymraeg a diwylliant Cymru’. Nodwyd bod y mesurydd newydd hwn yn cael ei gynnwys mewn holiadur blynyddol i drigolion Gwynedd. Eglurwyd y gobeithircasglu data o’r holiadur er mwyn mesur effaith y gwaith a wneir o fewn y maes. Tybir mai dyma yw’r dull gorau o gael atebion cadarnhaol gan ei fod yn galluogi cymunedau i ymrwymo cyn gymaint neu cyn lleied ac maent yn ei ddymuno.. Ymhelaethwyd fod y mesurydd wedi cael ei dreialu gan y Cyngor ar ran Llywodraeth Cymru y llynedd a gobeithir bydd siroedd eraill yn ymgorffi’r mesurydd yn y dyfodol.

Mewn ymateb i ymholiad ar sut mae cydweithio gyda busnesau gwyliau, lletyau gwyliau a meysydd carafanau er mwyn sicrhau bod yr iaith yn amlwg yn eu diwylliant, cadarnhaodd Pennaeth yr Adran bod gwaith diddorol yn mynd rhagddo er mwyn annog busnesau i fod yn llysgenhadon yr iaith Gymraeg. Cadarnhawyd bod hyn yn waith sydd wedi cael ei fabwysiadu o fewn y Cynllun Economi Ymweld newydd ac mae gofyn i lysgenhadon gael ymwybyddiaeth o ddiwylliant ac iaith yn ogystal â pharchu’r tirwedd a’r amgylchedd. Mynegwyd gobaith bydd hyn yn cryfhau’r iaith gan y bydd ymwelwyr yn gweld y Gymraeg yn glir wrth iddynt ddod i ymweld â’r ardal. Pwysleisiwyd bod y cynllun wedi cael ei dreialu o fewn ardal  Parc Cenedlaethol Eryri a bod canlyniadau cadarnhaol wedi dod i law ac felly mai’r gobaith yw y bydd y cynllun hwn yn llwyddiant ar hyd Gwynedd gyfan, wrth i becyn gwybodaeth gael ei rannu â busnesau.

Adroddwyd bod yr Adran yn parhau i gefnogi cwmnïau a sefydliadau o fewn y maes amgueddfeydd a’r celfyddydau gan nodi bod effaith ieithyddol a diwylliannol yn rhywbeth sy’n cael sylw. wrth fynd ati i’w cefnogi. Cyfeiriwyd hefyd at brosiect Tirlun Llechi Gogledd Orllewin Cymru. Ymhelaethwyd bod yr adran yn cydweithio gyda Phrifysgol Bangor ar gynllun tymor hir, a bydd cryn dipyn o amser yn mynd rhagddo cyn gweld newidiadau ac effaith y cynllun hwn. Esboniwyd bod ennyn diddordeb gwirfoddolwyr sydd yn meddu a sgiliau ieithyddol Cymraeg yn gallu bod yn her i’r Adran. Cydnabuwyd bod hyn yn broblem sy’n peri gofid ers rhai blynyddoedd a'i fod yn her fwy mewn rhai ardaloedd penodol o fewn y Sir. Pwysleisiwyd bod yr Adran yn cefnogi’r ardaloedd hynny drwy gynnig mwy o gyfleoedd gwirfoddoli drwy amrywiol gynlluniau ar y cyd gydag ysgolion a cholegau er mwyn ennyn diddordeb siaradwyr Cymraeg i wirfoddoli. Rhannwyd enghraifft o ble mae’r cynlluniau hyn wedi bod yn llwyddiannus megis Storiel ym Mangor ble mae mwy o wirfoddolwyr Cymraeg yn siarad erbyn hyn.

Rhannwyd enghreifftiau o sut mae llyfrgelloedd Gwynedd yn cyfrannu i hybu’r iaith Gymraeg yn ogystal â darparu gwasanaeth yn ddwyieithog. Pwysleisiwyd bod y gweithgareddau sydd yn cael eu cynnal yn y llyfrgelloedd yn boblogaidd iawn ymysg trigolion Gwynedd a manylwyd bod adborth cadarnhaol gan fynychwyr di-gymraeg o’r ffordd mae’r llyfrgell leol yn hybu’r Gymraeg yn effeithiol. Soniwyd bod gwasanaeth y llyfrgelloedd ar gael yn ddwyieithog ar draws y Sir ond cydnabuwyd bod rhai sesiynau yn cael eu cynnal ble nad oes modd cael yr holl ddeunyddiau yn Gymraeg yn achlysurol. Eglurwyd bod yr Adran yn ymwybodol o’r broblem ac yn ystyried bod yr her yn codi mewn rhai ardaloedd ble mae niferoedd gwirfoddolwyr Cymraeg yn isel. Pwysleisiwyd bod yr Adran yn ymdrechu i gefnogi pawb sydd eisiau cynnal gweithgareddau o fewn y llyfrgelloedd i allu gwneud hynny yn ddwyieithog. Cadarnhawyd bod polisi iaith y Cyngor yn sicrhau nad oes unrhyw weithgaredd yn cael ei wneud yn uniaith Saesneg, gan gydnabod bod rhai elfennau yn cael eu cynnal yn ddi-gymraeg mewn achlysuron prin.

Adroddwyd bod cynnydd yn niferoedd staff yr adran sydd wedi cwblhau hunanasesiad ieithyddol gan bwysleisio bod 96.65% o staff yr adran wedi cyrraedd dynodiadau iaith eu swyddi. Nodwyd bod hyn yn gynnydd o’r 93% adroddwyd arno yn 2023. Cadarnhawyd bod yr Adran wedi wynebu heriau wrth geisio cyflogi swyddogion traethau a morwrol dros dro yng nghyfnod yr haf ac wedi gorfod penodi timoedd ac unigolion di-gymraeg yn y gorffennol. Ymhelaethwyd mai’r her sy’n codi o hyn yw nad ydynt yn gyflogedig â’r Cyngor am gyfnod ddigon hir i gael eu trochi yn yr iaith. Pwysleisiwyd bod y Rheolwr Morwrol yn cymryd camau gweithredol er mwyn sicrhau bod swyddogion yn siarad Cymraeg gyda'i gilydd a chwsmeriaid ar bob cyfle.

Manylwyd bod materion ariannol yn rhwystr sy’n wynebu’r Adran ar hyn o bryd. Eglurwyd bod cyfran helaeth o waith yr Adran yn ddibynnol ar grantiau ac mae hynny yn ffordd dda o osod amodau ieithyddol o fewn y Sir. Pwysleisiwyd bod digwyddiadau diwylliannol cyhoeddus rheolaidd yn chwarae rôl bwysig wrth i bobl ymarfer eu sgiliau iaith yn gyhoeddus yn enwedig os nad oes ganddynt fodd arall o wneud hynny. Cydnabuwyd bod sicrhau parhad gwasanaeth neu ddigwyddiadau wrth i amrywiol grantiau ddod i ben yn gallu bod yn heriol i’r Adran yn enwedig o ystyried heriau ariannol cyffredinol sy’n wynebu’r Cyngor ar hyn o bryd. Pwysleisiwyd bod yr Adran yn parhau i dargedu cyllideb grant yn rheolaidd er mwyn sicrhau cefnogaeth i gymunedau i’r dyfodol.

 Diolchwyd am yr adroddiad.

PENDERFYNWYD

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.