Agenda item

Cyflwyno adroddiad Arweinydd y Cyngor.

Cymeradwyo a mabwysiadu Adroddiad Perfformiad Blynyddol a Hunanasesiad Cyngor Gwynedd 2023/24.

 

 

Yn absenoldeb yr Arweinydd, Y Cynghorydd Dyfrig Siencyn, cyflwynodd y Dirprwy Arweinydd, Y Cynghorydd Nia Jeffreys, adroddiad yn gofyn i’r Cyngor gymeradwyo a mabwysiadu Adroddiad Perfformiad Blynyddol a Hunanasesiad 2023/24.

 

Diolchodd y Dirprwy Arweinydd i holl weithwyr y Cyngor am eu gwaith dros y flwyddyn, a hynny mewn cyfnod hynod o heriol.  Diolchodd hefyd i aelodau’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio am eu sylwadau ac i Dîm y Cabinet am eu gwaith yn arwain ar y meysydd penodol.

 

Cyfeiriodd y Dirprwy Arweinydd at rai meysydd blaenoriaeth yn yr adroddiad, sef:-

 

·         Gwynedd Yfory – bron i 5,000 o blant oedran cynradd yn derbyn cinio poeth maethlon bob dydd yn yr ysgolion.

·         Gwynedd Glyd – creu dros 200 o gartrefi ychwanegol ar gyfer trigolion Gwynedd.

·         Gwynedd Ofalgar - y tŷ cyntaf wedi’i brynu ar gyfer y Gwasanaeth Cartrefi Bychan i Blant yn ardal Porthmadog a’r ddarpariaeth tai gofal ychwanegol ysgafn wedi’i agor ym Mhwllheli ar gyfer oedolion.

·         Gwynedd Werdd – y gwaith o drawsnewid dau o safleoedd tirlenwi Gwynedd wedi arwain at arbed 74 erw yn Ffridd Rasys, Harlech a 32 erw yn Llwyn Isaf, Penygroes.

 

Yna cyfeiriodd y Dirprwy Arweinydd at un stori y tu ôl i’r ystadegau gan amlygu pwysigrwydd rhoi wynebau i waith y Cyngor ac enwau i’r ystadegau, a hefyd er mwyn cydnabod llwyddiannau.

 

Rhoddwyd cyfle i’r aelodau gyflwyno sylwadau a gofyn cwestiynau.  Codwyd y materion a ganlyn gan aelodau unigol:-

 

·         Nodwyd nad oedd y stori y tu ôl i’r ystadegau yn stori unigryw o bell ffordd a bod yr holl waith mae’r swyddogion yn ei wneud yn gwneud gwahaniaeth cadarnhaol i fywydau pobl Gwynedd, a hynny er gwaethaf yr argyfwng ariannol.  Ategwyd diolchiadau’r Dirprwy Arweiniydd i holl staff y Cyngor.

·         Diolchwyd yn arbennig i’r Timau Ardal Ni, y glanhawyr strydoedd, y staff gorfodaeth stryd, a hefyd y staff gwaredu ysbwriel am eu gwaith caled ymhob tywydd.

·         Nodwyd bod ystadegau’n dangos bod 5,400 o bobl wedi gadael Gwynedd yn ystod y flwyddyn, a holwyd beth oedd y rheswm am hyn.  Mewn ymateb, eglurwyd bod canran uchel iawn o’r 5,400 o ganlyniad i farwolaethau a diffyg genedigaethau, yn hytrach nag allfudo.  Yn amlwg, roedd pobl ifanc yn gadael y sir hefyd, ond hyderid y byddai creu cyfleoedd gwaith, darparu tai fforddiadwy, ynghyd â nifer o’r cynlluniau eraill yng Nghynllun y Cyngor o gymorth yn hyn o beth.

·         Nodwyd bod Osian Rhys, swyddog ifanc sy’n gweithio ar y Cynllun Arfor, wedi rhoi cyflwyniad ysbrydoledig mewn noson Rhwydwaith Seren yn Pontio yn ddiweddar ar fanteision dychwelyd i’r ardal hon i fyw a gweithio.  Roedd bwriad i roi’r cyfle iddo roi’r cyflwyniad hwn yn ehangach gan y byddai llawer o bobl ifanc yn siŵr o uniaethu ag ef yn ei angerdd a’i ddyhead i weld pobl ifanc yn dychwelyd i Wynedd, ac roedd angen uchafu ac amlhau'r negeseuon hynny.

·         Diolchwyd i’r Aelod Cabinet Oedolion, Iechyd a Llesiant a phawb sy’n gwthio Cynllun Safle Penrhos yn ei flaen, ond pwysleisiwyd yr angen i ddal ati i wthio i gael y maen i’r wal gan nad oes yna unrhyw welyau nyrsio yn Llŷn ar hyn o bryd.

·         Nodwyd bod y rhan o’r adroddiad sy’n cyfeirio at adfywio cymunedau a chanol trefi (tudalen 16) yn nodi y lluniwyd Cynlluniau Canol Tref ar gyfer Bangor, Caernarfon a Phorthmadog, a holwyd oedd yna reswm pam nad oedd Pwllheli wedi’i gynnwys.  Mewn ymateb, nodwyd bod cynllun ar gyfer Pwllheli ar y gweill mewn cydweithrediad agos gyda’r Cyngor Tref.

·         Mynegwyd pryder bod cyflwyno Erthygl 4 wedi creu llawer iawn o broblemau yn Llŷn.  Nodwyd mai 1,000 yn unig o’r 4,000 o ymatebwyr i’r ymgynghoriad oedd o blaid cyflwyno Erthygl 4, a chwestiynwyd ai dyna sut y dylai ymgynghoriad weithio.  Nodwyd bod yna nifer sylweddol iawn o dai wedi dod ar y farchnad yn Llŷn ers cyflwyno Erthygl 4, a nifer o fusnesau ar fin, neu wedi cau.  Cyfeiriwyd hefyd at broblemau ehangach yn yr ardal, gan gynnwys diffyg meddygon, ambiwlansys a thrafnidiaeth gyhoeddus.  Mewn ymateb, nodwyd nad refferendwm oedd ymgynghoriad, ac yr edrychwyd yn ofalus iawn ar yr holl ymatebion.  Nodwyd ymhellach bod sawl cyfeiriad wedi’i wneud at y data o ran effaith Erthygl 4 a’r Premiwm Treth Cyngor, ac y byddai’r adroddiad i’r Cyngor ym mis Rhagfyr ar osod Premiwm ar gyfer 2025/26 yn cynnwys gwybodaeth ynglŷn â’r effaith, ynghyd â’r gwaith ymchwil sydd wedi digwydd dros yr haf. 

·         Croesawyd diwyg ac iaith yr adroddiad a mynegwyd gobaith y bydd y ddogfen ar gael yn rhwydd i drigolion Gwynedd weld y gwaith da sy’n mynd rhagddo ar adeg mor heriol.

·         Gan gyfeirio at dudalen 40 o’r adroddiad, nodwyd bod y cais ‘Gwynedd Oed Gyfeillgar’ a gyflwynwyd i Sefydliad Iechyd y Byd bellach wedi’i dderbyn gyda chanmoliaeth mawr gan y Sefydliad.  Gan hynny, byddai’r gwaith yn parhau dan bartneriaeth Oed Gyfeillgar a sefydlwyd o fewn y Cyngor.

·         Holwyd sut roedd y Cyngor yn penderfynu lle i brynu tai.  Mewn ymateb, nodwyd na fyddai’r Cyngor yn diystyru unrhyw leoliad gan fod yr angen ymhob man a gofynnwyd i’r aelodau hysbysu’r Adran o unrhyw gyfleoedd i brynu tai yn eu hardaloedd.  Er hynny, nodwyd bod rhaid i’r Cyngor fod yn hynod ofalus rhag cystadlu yn erbyn personau lleol sy’n dymuno prynu’r tai hynny hefyd.

·         Nodwyd bod yna brinder tai newydd ar rent yn y pentrefi bychan a holwyd a fyddai’n bosib’ i’r Cyngor adeiladu rhywfaint o dai eu hunain.  Mewn ymateb, nodwyd nad oedd Gwynedd yn awdurdod sy’n dal stoc tai, ac mai rôl y Cyngor o ran darparu tai rhent oedd sicrhau bod y cymdeithasau tai yn darparu gymaint o dai â phosib’ a darparu gymaint â phosib’ o arian i’w galluogi i wneud hynny.  Er hynny, roedd y Cyngor ei hun wedi cychwyn adeiladu tai er mwyn ceisio llenwi’r bwlch yn y ddarpariaeth lle mae prynwyr tro cyntaf yn methu prynu eu tai eu hunain, a phetai’r Cyngor yn methu gwerthu’r tai hynny am ryw reswm, megis diffyg pobl leol mewn angen ac mewn sefyllfa i brynu, yna gellid ystyried gosod y tai hynny ar rent. 

·         Nodwyd bod ardaloedd Meirion a Dwyfor o’r sir ymysg y tlotaf yng Nghymru, os nad yn Ewrop, a bod pobl ifanc yn gorfod gadael yr ardal i chwilio am waith.  Mewn ymateb, nodwyd bod y Cyngor yn hollol effro i’r angen i greu gwaith i holl bobl y sir ac yn gwneud popeth o fewn ei allu i hwyluso hynny.  Er enghraifft, nodwyd bod y Rhaglen Cefnogi Pobl yn darparu cymorth i bobl sy’n byw mewn tlodi drwy wneud yn siŵr eu bod yn hawlio pob budd-dal sy’n ddyledus iddynt ac yn elwa ar bob cyfle.

·         Nodwyd nad oedd yna unrhyw gynllun teithio llesol ym Meirionnydd ac y gofynnwyd am lwybr o Ddinas Mawddwy i Fallwyd ers blynyddoedd.  Mewn ymateb, cyfeiriwyd at y meini prawf ar gyfer grantiau a nodwyd y rhoddid pwysau drwy’r amser i geisio sicrhau tegwch ar draws y sir.

·         Nodwyd ei bod yn anodd dadansoddi’r hunanasesiad gan nad oedd yn arfarnu cynlluniau yn ôl y meysydd maent yn perthyn iddynt.  Teimlid bod hynny’n ei gwneud yn anodd adnabod prif rwystrau’r Cyngor a pha gynlluniau sydd heb eu cyflawni, ayb, a gofynnwyd i’r swyddogion gymryd hynny i ystyriaeth wrth lunio adroddiad 2024/25.

·         Holwyd pa fodel a ddefnyddid i fesur poblogaeth.  Mewn ymateb, nodwyd y daeth Gwynedd yn 21ain allan o’r 22 o gynghorau Cymru o ran newid mewn poblogaeth y llynedd, a bod hynny wedi taro’n cyllideb refeniw ar gyfer y flwyddyn i ddod.  Fel rhan o’r gwaith o geisio cyfarch y bwlch anferth o £14m sy’n wynebu’r Cyngor, edrychwyd ar y ffigurau ar gyfer y flwyddyn nesaf, a gwelwyd bod Gwynedd bellach yn 5ed allan o’r 22 cyngor sir.  Nid oedd yn hysbys o ble roedd y ffigwr hwn wedi dod, ond roedd i’w groesawu gan y byddai’n golygu llai o effaith ar ein cyllidebau'r flwyddyn nesaf.

·         Gan gyfeirio at nod Gwynedd Lewyrchus o greu’r amgylchiadau gorau bosib’ yng Ngwynedd i fusnesau a mentrau cymunedol ffynnu, nodwyd bod menter gymunedol yn Llanuwchllyn wedi llwyddo i brynu Tafarn yr Eagles gyda nawdd o’r Gronfa Ffyniant Gyffredin (SPF).  Mynegwyd gwerthfawrogiad o’r arweiniad a gafwyd gan swyddogion y Cyngor drwy gydol y broses o ymgeisio am y grant, a holwyd beth oedd y rhagolygon i’r dyfodol o ran y grant yma.  Mewn ymateb, nodwyd y dymunid diolch i fentrau cymunedol o’r fath gan na fyddai llawer o gynlluniau yn gallu cael eu gwireddu heb y cydweithio gyda’r trydydd sector, yn ogystal â’r bartneriaeth gyda’r swyddogion.  Fodd bynnag, byddai arian y Gronfa Ffyniant Bro, y Gronfa Ffyniant Gyffredin ac arian Arfor yn dod i ben yn 2025, er gwaethaf yr addewid ‘not a penny less’ a roddwyd adeg Brexit, a phwysleisiwyd pwysigrwydd dwyn pob pwysau bosib’ ar y 2 lywodraeth yn hyn o beth.

·         Nodwyd bod llawer o waith y Cyngor yn gallu bod yn anweledig a chroesawyd y ffaith bod yr adroddiad yn dangos yr ystod o wasanaethau a ddarperir.  Er enghraifft, nodwyd bod gwaith y Tîm Awtistiaeth yn anweledig i’r mwyafrif o bobl, a diolchwyd iddynt am eu holl waith yn cefnogi plant ac oedolion sydd â diagnosis, neu’n aros am ddiagnosis, nid yn unig drwy ddarparu grwpiau penodol ar gyfer rhieni a phlant sy’n aros am ddiagnosis, neu’n bryderus am ymddygiad eu plant, ond hefyd drwy hyfforddi staff.  Nodwyd hefyd y byddai’r Tîm Awtistiaeth mewnol yn darparu hyfforddiant yn fuan ar gyfer gweithwyr cymdeithasol fel bod modd iddynt gefnogi rhieni maeth, teuluoedd ac athrawon.

·         Nodwyd, yn ogystal â chadw a denu pobl ifanc yn ôl i Wynedd, bod angen ystyried sut i ddenu pobl sy’n hanu o rannau eraill o Gymru i ddod i fyw i Wynedd.

·         O ran y sylwadau ynglŷn â diffyg swyddi yng Ngwynedd, nodwyd bod yna lawer iawn o gyfleoedd ar gael yn y sectorau gofal, iechyd ac addysg.  Nodwyd hefyd yr edrychid ymlaen at weld sefydlu Academi Gofal Gwynedd, fydd yn gyfle gwych i ddatblygu gyrfa yn y sector gofal.

·         O ran y cwestiwn yn gynharach yn y drafodaeth ynglŷn â pham bod Pwllheli heb ei gynnwys ar y rhestr o drefi y lluniwyd Cynlluniau Canol Tref ar eu cyfer, awgrymwyd efallai bod tueddiad anfwriadol i weld yr hyn sydd o’n blaenau ac i anghofio am y pethau sydd ar y cyrion.  Mewn ymateb, nodwyd bod Pwllheli wedi’i gynnwys yng Nghynllun 2024/25 a bod cynlluniau creu lleoedd ar gyfer Rhaglen Trawsnewid Trefi Llywodraeth Cymru yn cael eu datblygu ar hyn o bryd ym Mhwllheli.

·         Awgrymwyd bod sawl cyfeiriad yn yr adroddiad at ‘lluniwyd cynlluniau’, ‘cynhaliwyd gweithdai’ ayb, ond nad oedd llwyddiannau ar bapur yn argyhoeddi pobl ar lawr gwlad, er y deellid bod yna brosesau i’w dilyn ar gyfer pob datblygiad a chynllun.  Mewn ymateb, nodwyd y deellid y rhwystredigaeth, ond bod yna bethau yn digwydd ar lawr gwlad sy’n gwneud gwahaniaeth.

 

PENDERFYNWYD cymeradwyo a mabwysiadu Adroddiad Perfformiad Blynyddol a Hunanasesiad Cyngor Gwynedd 2023/24.