Agenda item

I cyflwyno diweddariad am y broses werthuso yng nghyd- destun y Gwerthusiad o’r Gyfundrefn Drochi.

PENDERFYNIAD

1. Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau.
2. Bod y Pwyllgor yn craffu Cynllun Gweithredu Argymhellion Gwella’r Gyfundrefn Addysg Drochi yng nghyfarfod 10 Ebrill 2025.

Gosododd yr Aelod Cabinet Addysg y  cyd-destun. Nodwyd bod y Cabinet wedi penderfynu yn ei gyfarfod ar 16 Gorffennaf 2021 ei fod yn amserol i ad-drefnu’r canolfannau hyn a chreu Cyfundrefn Addysg Drochi newydd. Esboniwyd bod y Pwyllgor wedi mynegi dymuniad i graffu y gyfundrefn newydd ar ôl iddi gael cyfle i wreiddio. Eglurwyd bod yr Adran Addysg wedi penderfynu penodi tîm ymchwil o Brifysgol Bangor i werthuso’r Gyfundrefn Addysg Drochi yng Ngwynedd. Ymhelaethwyd bod y tîm hwn wedi cynnal ymweliadau ac wedi siarad â rhanddeiliaid, a bydd yn adrodd yn ôl cyn bo hir gyda’i gasgliadau.

Cwestiynwyd sut y dewiswyd y tri chyfranogwr ar gyfer yr astudiaeth achos, a beth oedd y meini prawf. Nodwyd, mewn ymateb, mai’r brifysgol a ddewisodd y tri. Eglurwyd bod hyn yn dibynnu ar ganiatâd rhieni a’u bod wedi’u dewis ar hap, sy’n ddull gwyddonol o ddewis cyfranogwyr mewn astudiaethau achos. Ymhelaethwyd bod y cyfranogwyr yn dod o wahanol ganolfannau trochi.

Mynegwyd diddordeb i gael copi o’r ddogfen asesiad effaith cydraddoldeb a luniwyd pan newidiwyd i’r gyfundrefn newydd. Mynegwyd pryder ynglŷn â gogwydd a ffocws yr adroddiad a’r penderfyniad cychwynnol i leihau o bum niwrnod trochi i bedwar. Nodwyd bod y ffocws, heb eithriad, ar yr unigolion sy’n mynd drwy’r system drochi, heb sôn am ymgynghori â rhieni, dysgwyr eraill yn yr ysgol, na’r gymdeithas ehangach nac aelodau etholedig. Mynegwyd bod y penderfyniad, yr adroddiad a’r ymchwil arfaethedig yn drwyadl neo-ryddfrydol ei ideoleg.

Eglurwyd, mewn ymateb, bod y gwaith ymchwil hwn yn benodol yn edrych ar y goblygiadau i blant sy’n mynd drwy’r system drochi, ond bod y pwynt ynglŷn â’r effaith ar ysgolion yn cael ei dderbyn, a sgyrsiau wedi’u cynnal gyda phenaethiaid ynglŷn â’r mater hwn. Tynnwyd sylw at y ffaith bod yr Adran Addysg yn barod i gryfhau neu newid y trefniadau mewn ymateb i argymhellion, ond eu bod yn disgwyl gweld beth fydd yr adroddiad yn ei ddweud cyn dod i unrhyw gasgliadau. Tanlinellwyd nad oedd unrhyw ymdrech wedi’i wneud i guddio dim, ac o ran ystyried adroddiadau a luniwyd dros gyfnod, mynegwyd bod mwy na digon o awydd i weld beth fu’r effaith. Nodwyd bod y pwynt ynglŷn â goblygiadau cydraddoldeb yn cael ei dderbyn, a bod ei ehangder o bosibl yn fwy na’r disgwyl mewn adroddiadau arferol.

Ymatebodd yr aelod  gan nodi bod disgwyl y byddai ymchwil wedi ei wneud cyn gwneud y penderfyniad i leihau dyddiadau addysg drochi. Nodwyd ei bod, o safbwynt lleygwr, yn ymddangos fel penderfyniad cyllidol.

Nodwyd o ystyried bod y penderfyniad i ailwampio’r canolfannau trochi wedi’i wneud er mwyn cael darpariaeth o ansawdd uchel, bod y nifer o athrawon wedi’u cwtogi o ddau athro i bob canolfan i un athro ac un cymhorthydd, a gostyngwyd y nifer o ganolfannau, gan newid o bum niwrnod trochi i bedwar. Mynegwyd nad yw’r math hwn o drochi yn ddwys os nad yw’n bum niwrnod. Nodwyd bod anhawster i athrawon wrth raglennu ar gyfer plant sy’n mynd i’r ganolfan am bedwar diwrnod o drochi ac yn dychwelyd i’r ysgol am un diwrnod yr wythnos. Amlygwyd  y nodir yn Atodiad 1 bod llawer o weithgareddau ymarferol megis chwaraeon ar ddydd Gwener yn yr ysgolion, ond wrth holi, nodwyd nad yw hyn yn digwydd. Nodwyd bod plant yn derbyn deunyddiau ar eu cyfrifiaduron gan y ganolfan, ond eithaf anaml mae’r uned iaith yn ymweld i archwilio a yw’r plentyn yn iawn. Cwestiynwyd a yw hyn yn wirioneddol fuddiol i’r plentyn sy’n cael ei drochi.

Nodwyd bod rhai plant, wrth fynd yn ôl i’r ysgol am un diwrnod yr wythnos, yn teimlo’n nerfus ynglŷn â’u gallu i ddilyn pethau. Cadarnhawyd bod y ffaith hon, o ganlyniad, yn gallu arwain at athrawon yn siarad mwy trwy gyfrwng y Saesneg, gan newid arferion ieithyddol y dosbarth yn llwyr. Mynegwyd bod hyn heb ei fesur o gwbl yn yr ymgynghoriad. Ymhelaethwyd y credir nad oedd y cwestiynau a ofynnwyd fel rhan o’r ymchwil yn caniatáu i bobl fynegi sylwadau ar effaith y trefniadau ar weddill y plant na’u harferion ieithyddol. Mynegwyd bod hyn yn fater sy’n peri pryder.

Mewn ymateb, cadarnhawyd bod y gwerthusiad o’r gyfundrefn yn rhoi ffocws clir ar integreiddio’r diwrnod pontio’n ôl i’r prif lif. Nodwyd bod staff yr ymchwil wedi dilyn y plant yn ystod yr wythnos gyntaf yn yr unedau trochi, ac ar y Dydd Gwener, gan hefyd arsylwi diwedd cyfnod y plant ar y cwrs er mwyn cymharu lefel eu hyder. Ymhelaethwyd bod y tîm wedi dilyn y plant yn y prif lif i asesu effaith y pontio arnynt, faint o ddefnydd iaith sydd ganddyn nhw yn yr ysgolion a beth yw’r effaith ar yr ysgolion.

Dymunwyd gweld unrhyw ddogfennau perthnasol ynglŷn â sut y penderfynwyd cwtogi’r dyddiau trochi.

Mynegwyd siom ynglŷn â’r sylwadau a fynegwyd am y newidiadau i’r drefn addysg drochi. Nodwyd er bod ystyriaethau cyllidol yn berthnasol i bob gwasanaeth, llwyddwyd i ddenu llawer mwy o gyllid nag a fuddsoddwyd yn y gwasanaeth hwn. Amlygwyd mai’r prif reswm dros adolygu’r drefn oedd nad oedd wedi newid ers ei sefydlu yn 1984, a’i bod erbyn hyn wedi dyddio ac yn aneffeithlon. Croesawyd yr adolygiad hwn a mynegwyd gobaith y bydd yn dangos y ffordd ymlaen ac yn cyfarch y sylwadau negyddol. Tanlinellwyd barn y bydd y ffordd newydd yn llawer mwy effeithiol.

Mynegwyd y farn gan un aelod nad oedd trochi 80% o’r amser yn ddigonol, a’u bod yn credu ein bod yn cymryd cam yn ôl wrth ganiatáu hynny. Cyfeiriwyd at yr holiadur i rieni a’r cwestiynau, gan nodi bod yr Adran Addysg yn chwilio am atebion i gyfiawnhau’r hyn y mae’r Cyngor eisiau ei wneud, heb fod hynny’n gwbl wrthrychol. Mynegwyd siom bod athrawon yn gorfod ymdopi â mwy o bwysau gwaith ar ddydd Gwener.

Nodwyd, mewn ymateb, nad yw’r trochi’n gyfan gwbl llwyr beth bynnag, gan fod plant gartref dros y penwythnos. Tynnwyd sylw at y ffaith bod nifer o ysgolion yng Ngwynedd yn cynnwys canran uchel o blant sy’n defnyddio Saesneg ar iard yr ysgol, ac nad ydynt yn blant sy’n mynd i’r canolfannau trochi’n unig. Derbyniwyd y pwynt bod rhyddhau plant o’r canolfannau trochi ar ddydd Gwener yn gallu bod yn anghyfleus i athrawon, yn enwedig o gofio’r llwyth gwaith sydd ganddynt. Mynegwyd gwerthfawrogiad tuag at athrawon sy’n barod i addasu cynlluniau a gwaith ar gyfer lefelau gwahanol o allu plant. Mynegwyd awydd i dderbyn yr adroddiad fel bod modd ystyried y mater mewn modd gwyddonol. Nodwyd pryder ynglŷn â’r naws a fynegwyd mewn perthynas â’r newidiadau, gan bwysleisio’r rôl bwysig sydd gan gymorthyddion o fewn canolfannau trochi.

PENDERFYNWYD

1.         Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau.

2.         Bod y Pwyllgor yn craffu Cynllun Gweithredu Argymhellion Gwella’r Gyfundrefn Addysg Drochi yng nghyfarfod 10 Ebrill 2025.