Agenda item

I gyflwyno drafft o’r polisi diwygiedig.

PENDERFYNIAD

1. Nodi’r polisi drafft gan nodi’r sylwadau.
2. Croesawu bod y polisi drafft yn mynd i ymgynghoriad.
3. Bod y Pwyllgor yn gwneud cais i’r Fforwm Craffu i flaenoriaethu adnoddau ar gyfer ffurfio grŵp tasg a gorffen, gyda’r brîff i edrych ar eiriad y Polisi Iaith Addysg Drafft gan ystyried os oes angen gwneud awgrymiadau i’r Aelod Cabinet / Adran Addysg, ac adrodd yn ôl i’r pwyllgor yng nghyfarfod 19 Mehefin 2025.
4. Pe bai’r cais i’r Fforwm Craffu yn llwyddiannus, bod yr Ymgynghorydd Craffu yn anfon e-bost at aelodau’r Pwyllgor yn rhoi cyfle iddynt roi eu henw ymlaen i fod yn aelod o’r Grŵp Tasg a Gorffen.

 

Cyflwynwyd yr adroddiad gan yr Aelod Cabinet Addysg wrth bwysleisio mai polisi drafft yw’r ddogfen a bod hyn yn nodi dechrau’r daith o’i datblygu. Nodwyd bod y polisi presennol wedi bod yn ei le ers 1984, ac mai tystiolaeth o’i lwyddiant yw’r ffaith ei fod wedi goroesi am gyfnod mor hir. Eglurwyd bod y ddogfen newydd yn cynrychioli esblygiad y polisi presennol, gan adeiladu ar lwyddiannau’r gorffennol i greu polisi sy’n addas ar gyfer anghenion Gwynedd heddiw. Nodwyd ei fod yn amser erbyn hyn i adolygu’r polisi a chynnig newidiadau, gyda’r bwriad o gryfhau sefyllfa’r Gymraeg ymhellach.

Mynegwyd barn fod y model newydd yn mynd i gryfhau’r Gymraeg a’i wneud yn fwy amlwg o fewn ein hysgolion. Nodwyd bod hynny hefyd yn gosod her i’r ysgolion ond bod y adran addysg yn barod i gefnogi’r ysgolion i wireddu’r uchelgais hwn. Eglurwyd nad oedd unrhyw fwriad i ddibrisio pwysigrwydd y Saesneg, ond yn hytrach i sicrhau bod gan y disgyblion sgiliau cadarn yn y ddwy iaith, a’u bod yn gadael yr ysgol yn gwbl ddwyieithog. Tynnwyd sylw at y ffaith mai dyna sydd ei angen i’r dyfodol: unigolion sy’n gallu byw a gweithio drwy gyfrwng y Gymraeg a’r Saesneg.

Yn ystod y drafodaeth, cyflwynwyd y sylwadau a ganlyn:- 

Mynegwyd y farn mai’r polisi iaith drafft yw’r ddogfen bwysicaf i ddyfodol y Gymraeg yng Ngwynedd, gan ddisgrifio’r effaith y gallai’r polisi hwn ei chael fel un ddigynsail ar blant y sir a’r gymuned ehangach. Canmolwyd y polisi am ei eglurder a’i fod yn gryno, gan nodi fod y fersiwn flaenorol yn rhy hir ac agored i gamddehongli. Mynegwyd pryderon, fodd bynnag, ynghylch nifer o elfennau:

1. Diffyg uchelgais mesuradwy yn y polisi, heb dargedau pendant ar gyfer cynnydd canrannol yn y ddarpariaeth Gymraeg dros amser.
2. Dibyniaeth ormodol ar Gategori 3 Llywodraeth Cymru, gan nodi bod mwyafrif ysgolion Gwynedd eisoes yn darparu dros 70% o'u darpariaeth addysg drwy’r Gymraeg, ac felly y dylid anelu’n uwch.
3. Diffyg eglurder yng ngeiriad y polisi, gyda thermau megis “Mae pob disgybl yn cael ei addysgu a’i asesu drwy gyfrwng y Gymraeg hyd at ddiwedd Blwyddyn 2” a “Cymraeg fydd prif gyfrwng addysg y disgyblion” yn rhy agored i ddehongliad. Awgrymwyd geiriad cryfach megis “Cymraeg fydd cyfrwng addysg, asesu a gweithgareddau allgyrsiol y disgyblion hyd at ddiwedd Blwyddyn 2” a “Cymraeg fydd cyfrwng addysg y disgyblion”.

Pwysleisiwyd bod angen egluro sut mae'r Saesneg yn cael ei ddysgu’n drawsgwricwlaidd a phwy sy’n penderfynu hynny, gan fynegi pryder y gallai hyn danseilio’r defnydd cyson o’r Gymraeg. Mynegwyd y dylai’r polisi egluro'n benodol pwy sy’n penderfynu ar gynnwys y ddarpariaeth honno. Nodwyd hefyd nad yw'r polisi yn nodi'n glir sut y rhennir amser dysgu rhwng y Gymraeg a'r Saesneg.

Mynegwyd siom nad oedd y polisi yn anelu am Gategori 3P Llywodraeth Cymru, gan fod sawl ysgol yn y sir eisoes yn cyrraedd gofynion y categori yma. Cwestiynwyd a yw'r ffaith bod y polisi ond yn anelu at Gategori 3 yn cyfleu neges ynghylch ysgolion sy'n cyrraedd y Categori 3P, megis awgrymu eu bod yn niffygiol oherwydd eu defnydd ehangach o'r Gymraeg. Mewn ymateb, nodwyd:

·       Derbyn y sylwadau ynglŷn â’r angen i dynhau rhywfaint ar y geiriad er mwyn sicrhau nad oes camddehongliad.

·       Bod y polisi hwn yn sefydlu gwaelodlin, a bod disgwyl i’r ysgolion gynyddu’r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg dros gyfnod o amser.

·       Bydd gan pob ysgol cynllun gwella penodol ar gyfer y Gymraeg, a byddai’r cynlluniau hyn yn cael eu monitro dros amser gyda thargedau amlwg.

·       Nad yw canrannau yn rhan o gategori 3 fel y cyfryw, ac nad yw’r polisi wedi’i seilio ar ganrannau o 60% neu 40%.

·       Bod eithriadau’n cael eu cydnabod o fewn y polisi, megis anghenion dysgu ychwanegol a hwyrddyfodiaid, gyda darpariaeth addas yn cael ei gynllunio ar eu cyfer.

·       Nad yw’r polisi yn cyfeirio at bynciau penodol fel gwaith trawsgwricwlaidd; yn hytrach, mae’r polisi yn nodi y dylai pob maes dysgu a phrofiad gael ei addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg fel prif iaith.

·       Mai’r cyfeiriad at waith trawsgwricwlaidd yw bod disgyblion yn cael cyfleoedd o fewn y meysydd dysgu a phrofiad i ddatblygu eu cymhwysedd ieithyddol yn y Saesneg, gan olygu y bydd canran o’r dysgu trawsgwricwlaidd yn cael ei gyflwyno drwy gyfrwng y Saesneg.

·       Nad oes modd eithrio un pwnc yn benodol i’w ddysgu drwy gyfrwng y Saesneg.

·       Bydd Saesneg fel pwnc yn cyfrif am tua 14-15% o amser dysgu, gyda’r defnydd ychwanegol o’r Saesneg yn cael ei gynnwys ar draws pob maes dysgu fel rhan o brofiadau trawsgwricwlaidd.

·       Nad yw Categori 3P yn bodoli mwyach o dan y Mesur Iaith newydd sy’n mynd drwy’r Senedd, ac y bydd y categorïau yn y dyfodol yn cynnwys dim ond Categorïau 1, 2 a 3.

·       70% yw’r isafswm darpariaeth Gymraeg a bennir yn y polisi, nid yr uchafswm.

·       Bod y polisi’n cyfeirio’n benodol at 70% cwricwlaidd, gyda disgwyl i’r gwaith allgyrsiol a’r profiadau trwy fframwaith Siarter Iaith Uwchradd, sydd yn rhan o’r mesur yma ac yn statudol, i gynyddu’r defnydd o’r Gymraeg yn ychwanegol.

Mynegwyd pryder bod y polisi yn parhau i gyfeirio'n benodol at ganllawiau Llywodraeth Cymru trwy gynnwys dolen i'r categorïau presennol. Mewn ymateb, cydnabuwyd bod y polisi drafft yn cynnwys dolen i fframwaith Llywodraeth Cymru a’r categorïau cyfredol, gan adlewyrchu’r sefyllfa bresennol. Ymhelaethwyd bod categori 3 wedi’i nodi gan ei fod yn bolisi blanced ar ran yr awdurdod, ac mai dim ond tri chategori fydd yn bodoli, felly categori 3 yw’r categori mwyaf addas.

Gofynnwyd am eglurder ynghylch sut y byddai dysgu trawsgwricwlaidd yn cael ei weithredu, gan bwysleisio’r perygl, os câi disgyblion ddewis pa elfennau fyddai’n cael eu dysgu trwy gyfrwng y Saesneg, y byddai hynny’n tanseilio’r defnydd o’r Gymraeg mewn gwersi. Mewn ymateb, cadarnhawyd nad yw’n fwriad i ddisgyblion ddewis yn unigol pa bynciau a fyddai’n cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Saesneg. Ymhelaethwyd bod penaethiaid wedi bod yn rhan o’r ymgysylltu er mwyn iddynt gymryd perchnogaeth o’r polisi, fel y caiff ei weithredu’n fwy effeithiol. Cadarnhawyd y bydd pob ysgol yn cynllunio’n fanwl, a bydd defnydd o’r Gymraeg a’r Saesneg yn cael ei ymgorffori’n systematig yn seiliedig ar y Meysydd Dysgu a Phrofiad.

Ailadroddwyd bod y ddogfen yn ddrafft, ac mai pwrpas dod gerbron y pwyllgor oedd i dderbyn sylwadau cyn mynd ymlaen at ymgynghoriad cyhoeddus llawn dros yr haf. Pwysleisiwyd y byddai’r broses ymgynghori yn drylwyr iawn. Nodwyd bod swyddogion a'r Aelod Cabinet Addysg wedi bod yn rhagweithiol yn sicrhau bod y cyhoedd yn ymwybodol o'r broses.

Pwysleisiwyd bod y polisi blaenorol, a sefydlwyd ym 1984, dal mewn grym hyd heddiw, ac felly roedd angen gweithredu polisi newydd cadarn fyddai’n dylanwadu dros y degawdau nesaf. Nodwyd nad yw'r polisi hwn yn gam yn ôl, ond yn fodd i agor drysau newydd i blant Gwynedd drwy roi mwy o gyfleoedd ieithyddol a phroffesiynol iddynt.

Croesawodd aelod y polisi drafft a mynegodd ei ddiolch i’r swyddogion a’r Aelod Cabinet Addysg am gyflwyno’r polisi i’r pwyllgor. Canmolwyd y gwaith parhaus a'r cydweithio rhwng yr Adran Addysg, y swyddogion ac aelodau’r Cabinet i ddod â’r ddogfen i'r cam presennol.

Cyfeiriwyd at gryfderau'r polisi fel y’i cyflwynwyd, ond hefyd at rai sylwadau a ystyrid yn llai adeiladol gan rai gwleidyddion, gan nodi bod hyn yn tanlinellu diffyg dealltwriaeth o wir werth dwyieithrwydd ac addysg ddwyieithog. Pwysleisiwyd bod dwyieithrwydd a’r gallu i fod yn amlieithog yn rhan annatod o’r byd modern ac yn cynnig buddion unigryw i blant Gwynedd, nid yn unig o ran cyfleoedd gwaith ond hefyd o ran diwylliant, celfyddydau, cyfryngau a bywyd cymdeithasol.

Rhannwyd stori bersonol am y newid sylweddol a ddaeth yn sgil cael mynediad at addysg drwy gyfrwng y Gymraeg, a sut mae’r profiad hwnnw bellach yn cael ei drosglwyddo i blant yr aelod drwy eu magwraeth a’u haddysg. Mynegwyd pryder nad yw pob plentyn yn y sir ar hyn o bryd yn cael mynediad cyfartal at y rhodd honno o ddwyieithrwydd. Cyfeiriwyd at brofiadau dysgwyr a oedd yn gresynu am golli’r cyfle i ddysgu Cymraeg yn ifanc. Pwysleisiwyd bod gan y Cyngor ddyletswydd i sicrhau cyfleoedd cyfartal i bob plentyn yn y sir, a bod angen cynnig y rhodd o ddwyieithrwydd yn gyflawn i bawb.

Croesawyd yr uchelgais a fynegwyd ar gyfer y tair ysgol drosiannol, ond tynnwyd sylw at y ffaith nad oedd yr un uchelgais yn cael ei amlinellu'n glir ar gyfer yr ysgolion hynny sydd eisoes wedi’u categoreiddio fel rhai Categori 3. Nodwyd bod llawer o’r ysgolion hynny eisoes yn gweithredu y tu hwnt i waelodlin y categori, a bod angen cynnwys fframwaith gadarn o fewn y polisi i sicrhau cynnydd mesuradwy dros gyfnod penodol o amser.

Pwysleisiwyd y ffaith fod iaith addysg yn dod yn fwyfwy pwysig wrth geisio cynnal y Gymraeg fel iaith gymunedol. Galwyd ar y Cyngor i barhau i arloesi ac i ddarparu llwybr clir a chadarn ar gyfer pob ysgol er mwyn cynyddu'r defnydd o'r Gymraeg gan blant Gwynedd heddiw ac yn y dyfodol.

Croesawyd rhai elfennau o’r polisi drafft, yn enwedig y bwriad i symud ysgolion ymlaen ar hyd y continwwm, er bod angen amserlen fwy pendant o bosib. Derbyniwyd bod y polisi wedi’i gyflwyno mewn ffordd fwy eglur a syml, ond bod rhai agweddau o’r geiriad angen ystyriaeth bellach.

Mynegwyd siom nad oedd unrhyw fwriad i gynnwys ysgolion yn y categori 3P, gan honni nad oedd sail eglur i’r penderfyniad yn y ddogfennaeth. Cyfeiriwyd at hanes cryf addysg cyfrwng Cymraeg yn y sir ers yr 1980au, gan nodi bod hynny wedi gwanhau dros amser. Mynegwyd pryder bod rhai ysgolion mewn ardaloedd Cymraeg eu hiaith bellach yn cynnig llai o ddarpariaeth Gymraeg, sy’n groes i bolisi Llywodraeth Cymru sy’n mynnu cynnal neu gynyddu’r ddarpariaeth Gymraeg.

Tynnwyd sylw at ddisgwyliad Llywodraeth Cymru i ysgolion categori 3 adlewyrchu cyd-destun ieithyddol ei ardal a gweithio at gynyddu darpariaeth Cymraeg dros amser, a mynegwyd barn nad yw’r polisi drafft yn cyflawni hyn, yn enwedig mewn ysgolion fel Ysgol Dyffryn Nantlle ac Ysgol Brynrefail. Beirniadwyd diffyg uchelgais yn y sector uwchradd, gan godi pryder am ddirywiad posib. Galwyd ar Gyngor Gwynedd i amddiffyn y ddarpariaeth bresennol a dangos mwy o uchelgais, gan gyfeirio at fodel Catalonia. Codwyd pryderon hefyd am ddiffyg monitro cyson o’r polisi. Mewn ymateb, nodwyd:

·       Bydd pob ysgol yn cael ei chategoreiddio fel ysgol categori 3 yn unol â’r system genedlaethol; ni fyddai categori 3P yn bodoli bellach.

·       Nid yw’r trothwy o 70% yn derfyn uchaf ond yn isafswm.

·       Ni fydd unrhyw ysgol yn derbyn llai o ddarpariaeth trwy gyfrwng y Gymraeg na’r hyn a fu yn y gorffennol, nid oes perygl o ddirywiad.

·       Bydd disgwyl i ysgolion gynyddu’r ddarpariaeth yn barhaus dros amser, gydag uchelgais glir i wella o’r isafswm 70% lle bo hynny’n bosib.

·       Bod yr awdurdod yn gweithio’n agos gyda’r ysgolion i gefnogi’r broses hon.

·       Bod swyddogion newydd wedi’u penodi i’r Adran Addysg i gryfhau trefniadau monitro.

·       Bydd y swyddogion hyn yn gyfrifol am fonitro gweithredu’r polisi a’r cynlluniau datblygu.

·       Bydd y trefniadau monitro yn cynnwys cydweithio tynn rhwng ysgolion a’r awdurdod, yn ogystal â chyfrifoldeb i adrodd cynnydd i Lywodraeth Cymru.

·       Bod y polisi’n cynnwys mesurau i sicrhau parhad ieithyddol rhwng Cyfnod Allweddol 2 a’r uwchradd, gyda phlant pontio’n cael eu nodi a’u dilyn i sicrhau eu bod yn cadw at eu llwybr ieithyddol priodol.

Croesawyd y sicrwydd bod trefniadau monitro bellach ar waith. Mynegodd ei siom, fodd bynnag, nad oes ystyriaeth i adfer neu ddiffinio categori 3P. Galwyd am adfer darpariaeth 100% trwy’r Gymraeg mewn ysgolion lle mae hynny’n briodol, fel yr arferai fod yn y 1980au a’r 1990au.

Mynegodd aelod gefnogaeth i’r polisi drafft. Mynegwyd barn nid oedd angen diffinio categori 3P gan bod yr ysgolion dan sylw eisoes wedi symud ymlaen yn sylweddol, ac yn cyd-fynd â disgwyliadau Llywodraeth Cymru o ran darpariaeth iaith. Cwestiynwyd pa hyfforddiant fydd ar gael i aelodau staff i’w helpu i gyrraedd y lefel Gymraeg sydd ei hangen i addysgu pob maes o fewn y cwricwlwm. Cwestiynwyd ymhellach, pa gyllid fydd ar gael i gryfhau’r unedau trochi, yn enwedig ar gyfer disgyblion sy’n cyrraedd yn hwyr, megis blwyddyn 8 neu 9, gan fod angen galluogi’r disgyblion hyn i allu dilyn cymwysterau trwy gyfrwng y Gymraeg. Mewn ymateb, nodwyd:

·       Bod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu Canolfan Dysgu Cymraeg Cenedlaethol ac mae Gwynedd eisoes yn cydweithio gyda’r ganolfan hon.

·       Bod y ganolfan yn cynnig cyrsiau wedi’u teilwra ar gyfer athrawon unigol mewn ysgolion penodol, gan gynnwys cyrsiau ar lefel mynediad ac uwch.

·       Bod y cyrsiau’n cael eu teilwra i amserlenni athrawon ac yn gallu bod yn wyneb yn wyneb, yn rhannol rithiol neu’n hunan-astudio.

·       Bod tiwtoriaid yn cael eu neilltuo i glystyrau o ysgolion, ac mae cyrsiau ar gael sy’n benodol i bynciau, e.e. mathemateg neu ffiseg.

·       Bod cyrsiau sabothol ar gael gydag athrawes o ysgol drosiannol eisoes wedi cofrestru.

·       O ran ariannu, mae’r cynllun trochi dan bwysau cynyddol. Derbynnir grant gan Lywodraeth Cymru gyda’r Awdurdod yn ychwanegu ato gyda chyllid cyfatebol.

·       Bod rhwydwaith trochi cenedlaethol wedi’i sefydlu a rhoddir grantiau dros gylch tair blynedd. Mae’r flwyddyn bresennol yn ddechrau cylch newydd.

·       Bod y cynlluniau a’r angen am gyllid ychwanegol wedi’u rhannu gyda Llywodraeth Cymru, ac maent yn ymwybodol o’r trefniadau a’r pwysau.

Holwyd a fyddai’r hyfforddiant ar gael yn fewnol, neu a fyddai’n rhaid i unigolion eu trefnu a’u talu amdanynt eu hunain, gan ystyried llwyth gwaith. Codwyd pryderon hefyd ynghylch yr angen am ddarpariaeth benodol i athrawon mewn ysgolion sy’n symud o’r categori 3T. Mewn ymateb, nodwyd:

·       Bod amrywiaeth eang iawn o gyrsiau ar gael.

·       Bod yr holl gyrsiau am ddim.

·       Nid oedd y llywodraeth yn ariannu amser digyswllt, ond er hyn, maent yn gweithio gydag ysgolion i deilwra'r cyrsiau o gwmpas amserlen athrawon.

·       Bod ysgolion yn derbyn grantiau datblygu proffesiynol a all gael eu defnyddio i ryddhau staff er mwyn mynychu’r cyrsiau.

Cwestiynwyd a oedd bwriad i ymgynghori â’r Esgobaeth ynglŷn â newid yng nghategori Ysgol Ein Harglwyddes. Mynegwyd pryder am natur amrywiol y disgyblion yn yr ysgol honno ac fe ofynnwyd am sicrwydd y bydd asesiad effaith cydraddoldeb yn cael ei gynnal.

Mewn ymateb, eglurwyd bydd cyfnod o ymgysylltu ac ymgynghori’n cael ei gynnal fel rhan o’r broses o ddatblygu’r polisi drafft. Nodwyd bydd y gwaith hwn yn cynnwys rhanddeiliaid yn Ysgol Ein Harglwyddes a bydd cyfarfodydd yn cael eu trefnu. Cadarnhawyd hefyd y bydd asesiad effaith cydraddoldeb yn cael ei gynnal i sicrhau y caiff anghenion pob disgybl eu diwallu.

Pryderwyd ynghylch eglurder y polisi drafft, gan nodi ei bod yn anodd i ysgolion ddeall beth yn union sy’n ddisgwyliedig. Mynegwyd barn bod y polisi’n rhy hawdd i’w gamddehongli. Galwyd am fersiwn wedi’i chryfhau drwy ei wneud yn fwy cryno, clir a chadarn, gan bwysleisio bod monitro rheolaidd gan lywodraethwyr a’r Adran Addysg yn hanfodol i’w lwyddiant. Mewn ymateb, nodwyd:

·       Bod y polisi drafft yn gosod cyfeiriad cychwynnol.

·       Bod y nod yn glir sef codi’r safonau iaith yn y system addysg, ac y bydd disgwyl i bob ysgol ddatblygu cynllun penodol i’w hamgylchiadau unigol i gynyddu’r defnydd o’r Gymraeg fel iaith addysg.

·       Bydd disgwyl gweld enghreifftiau clir o ddysgu trawsgwricwlaidd ac y bydd cynnydd yn cael ei fonitro gan swyddogion cefnogi ysgolion.

 

Holwyd ynglŷn a chyfraniad ac argymhellion penodol Meirion Prys Jones, fel arbenigwr iaith cenedlaethol, wrth greu’r polisi drafft. Mewn ymateb, nododd Meirion Prys Jones:

 

·       Ei fod yn gydawdur y ddogfen, ynghyd â swyddogion addysg a gyda chytundeb penaethiaid uwchradd, a bod trafodaethau eang wedi cael eu cynnal dros gyfnod o ddau ddiwrnod.

·       Bod y ddogfen yn arloesol ac nad oedd amheuaeth yn ei feddwl am hynny.

·       Bod y ddogfen yn cyflwyno her, yn enwedig i benaethiaid ysgolion uwchradd, a bod trafodaethau manwl wedi eu cynnal gyda hwy ar ddau achlysur, gan gynnwys yr wythnos flaenorol.

·       Bod y polisi yn ceisio symud ysgolion o addysg ddwyieithog (beth bynnag fo hynny'n ei olygu) i ddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg, gyda’r nod o sicrhau bod canran uwch o ddisgyblion yn dilyn pynciau trwy gyfrwng y Gymraeg hyd at 16 oed.

·       Bod y nod hwn yn unol â pholisi Llywodraeth Cymru ar ysgolion categori 3, gan ystyried nad yw llawer o ddisgyblion ar hyn o bryd yn sefyll eu harholiadau nac yn astudio pynciau trwy gyfrwng y Gymraeg yn 14 oed.

·       Bod rhanddeiliaid allanol hefyd wedi bod yn rhan o’r broses a’u bod wedi barnu bod y ddogfen yn ddigon eglur.

·       Croesawyd trafodaeth bellach, gan bwysleisio bod angen i’r polisi fod yn glir, cadarn a chryno, ac mai hynny oedd wedi bod yn flaenoriaeth wrth ei lunio.

Pwysleisiodd aelod bwysigrwydd sicrhau bod pob plentyn yn gallu aros yn yr ardal ac yn eu cymuned drwy fod â’r sgiliau ieithyddol angenrheidiol, yn enwedig wrth geisio am swyddi lleol sy’n gofyn am y Gymraeg. Galwyd am bolisi fydd yn sicrhau bod y Gymraeg yn iaith fyw yn y gymuned a bod disgyblion yn gadael ysgol yn gwbl ddwyieithog. Pwysleisiwyd yr angen am gamau cadarnhaol, gan wrthwynebu’n gryf unrhyw ymgais wleidyddol i danseilio’r iaith Gymraeg.

Pwysleisiodd yr Aelod Cabinet Addysg ei ddymuniad i roi cyfleoedd cyfartal i blant ac i gynnal y gwaith ieithyddol da sy’n cael ei wneud yn y sector cynradd wrth iddynt symud ymlaen i'r sector uwchradd. Mynegwyd pryder ynghylch y ffordd y mae’r iaith Gymraeg yn cael ei thrafod mewn rhai cylchoedd gwleidyddol. Mynegwyd siom o glywed sylwadau gan Darren Millar AS, ac fe fynegwyd y gred bod y Gymraeg, fel iaith genedlaethol Cymru, bellach yn rhywbeth y dylai pawb ei chefnogi’n gadarn.

Mynegwyd siom o ran diffyg gweledigaeth gadarn y polisi drafft. Cyfeiriwyd at y gostyngiad yn y canran o blant sy’n siarad Cymraeg yn ôl y cyfrifiad diwethaf, ac at y ffaith nad yw 14% o blant Gwynedd yn gallu siarad Cymraeg er gwaethaf blynyddoedd o bolisi. Awgrymwyd bod angen strategaeth llawer mwy cadarn ac uchelgeisiol.

Gofynnwyd am eglurder ynghylch addysg cyn-ysgol, gan bwysleisio bod angen defnyddio geiriau megis “yn unig drwy gyfrwng y Gymraeg” wrth gyfeirio at ddarpariaeth cyn-ysgol er mwyn gosod sylfaen cadarn. Cwestiynwyd beth oedd “Cymraeg yw prif gyfrwng addysg” yn y cynradd yn wir olygu. Codwyd pryderon ynghylch defnyddio’r Saesneg ar draws y cwricwlwm heb ddiffiniad clir. Awgrymwyd y dylai’r Saesneg gael ei ddysgu fel pwnc ail iaith yn hytrach na chyfrwng dysgu trawsgwricwlaidd.

Cyfeiriwyd at ddiffiniad ysgolion categori 3, sef bod pob pwnc heblaw am Saesneg yn cael ei addysgu trwy’r Gymraeg. Gofynnwyd a oedd hynny’n cael ei wireddu ym mhob ysgol, ac awgrymwyd nad yw’r ffigwr 70% yn ddigonol o ystyried yr addysg Gymraeg sylfaenol a roddir i blant yn y cyfnod cynradd. Galwyd am dargedau cynyddol ac am fonitro rheolaidd i sicrhau cynnydd parhaus.

Pwysleisiwyd yr angen i weithredu’n bendant dros y Gymraeg mewn sir sydd â’r ganran uchaf o siaradwyr Cymraeg yn y wlad. Nodwyd bod angen drafftio polisi cryfach a mwy uchelgeisiol, un sy’n normaleiddio’r Gymraeg fel iaith gyfathrebu bob dydd ym mywyd yr ysgol, yn y gymuned ac yn y cartref. Gofynnwyd i ail-ymgynghori ac ail-ddrafftio’r polisi er mwyn diogelu’r iaith yn genedlaethol ac yn lleol, wrth barchu’r angen i ddysgu’r Saesneg yn fanwl a safonol hefyd.

Mynegodd aelod bryder nad oedd y drafodaeth yn adlewyrchu agwedd gadarnhaol tuag at y polisi. Mynegwyd barn bod y polisi yn uchelgeisiol, cadarnhaol ac arloesol, tanlinellwyd y perygl y byddai negeseuon negyddol yn cyfrannu at ddirywiad yr iaith. Diolchwyd i bawb a gyfrannodd at lunio’r polisi, a mynegwyd gobaith y bydd y broses ymgynghori yn cynnwys pawb, gan gynnwys y rhai sydd â safbwyntiau mwy cadarnhaol.

Nododd aelod bod angen i’r polisi adlewyrchu’r newidiadau demograffig sylweddol sydd wedi digwydd yn y sir dros yr hanner canrif ddiwethaf. Dymunwyd gweld y dolenni yn cael eu dileu o’r polisi ac y nodir yn glir beth yw’r ddarpariaeth y disgwylir i ysgolion Gwynedd ei gyflwyno. Dymunwyd hefyd eglurder pellach yn y polisi ynghylch cyflwyno’r Saesneg yn drawsgwricwlaidd. Pwysleisiwyd mai parhad y gymdeithas Gymraeg ei hiaith yw’r cwestiwn sylfaenol, a bod angen trafod y polisi yn yr ysbryd hwnnw.

Amlygodd aelod realiti’r sefyllfa o fewn y proffesiwn addysg ar hyn o bryd, gan nodi’r argyfwng recriwtio a chadw athrawon ledled Cymru. Pryderwyd ynghylch nifer isel yr ymgeiswyr sy’n cofrestru ar gyrsiau TAR (Tystysgrif Addysg i Raddedigion) a bod nifer sylweddol o athrawon yn gadael y proffesiwn. Mynegwyd barn byddai unrhyw athro yn croesawu’r cyfle i ddysgu Cymraeg yn rhugl, ond bod yn rhaid i’r sir alluogi hynny drwy ddarpariaeth briodol. Galwyd am amynedd a dealltwriaeth mai addysg o safon yw’r nod, ac y bydd y newid yn cymryd amser. Mewn ymateb i sawl pwynt blaenorol, nododd yr Aelod Cabinet Addysg:

·       Bod anhawster cyffredinol recriwtio athrawon yn bodoli, gan bwysleisio bod y broses yn un hirdymor sy’n gofyn am ymrwymiad ac adnoddau.

·       Nid yw’r polisi hwn yn ymgais gyflym i greu argraff, ond yn fenter ddifrifol sydd angen amser ac adnoddau i’w gweithredu’n briodol.

·       Bydd rhai ysgolion yn gallu cyrraedd yr isafswm o 70% yn haws na’i gilydd, a dyna pam fod angen cymryd yr amser i fuddsoddi’n briodol.

·       Bod y 70% a nodir yn y polisi yn isafswm, nid uchafswm.

·       Bod angen eglurder pellach mewn rhai rhannau o’r geiriad, a bod hynny’n rhywbeth y byddai’r swyddogion yn barod i’w ystyried wrth fireinio’r drafft.

Nododd yr Aelod Cabinet Addysg ynglŷn a’r elfen drawsgwricwlaidd:

• Bod y Gymraeg, y Saesneg, rhifedd a chymhwysedd digidol i gyd yn cael eu haddysgu’n drawsgwricwlaidd ar draws pob maes dysgu a phrofiad ac nid fel pynciau unigol yn unig.
• Bod gwersi Saesneg ffurfiol, gan gynnwys gramadeg, yn dechrau ym Mlwyddyn 3, gyda chyfle wedyn i ddefnyddio'r iaith honno'n drawsgwricwlaidd.

I gloi, nododd yr Aelod Cabinet fod y polisi drafft yn uchelgeisiol, ond derbyniodd fod angen gwneud newidiadau angenrheidiol. Pwysleisiodd mai dyna yw pwrpas y cyfarfod, sef creu fforwm agored ar gyfer trafodaeth. Eglurwyd bod ymgynghori eang gyda thrigolion Gwynedd yn hollbwysig, ac mai dyna’r rheswm dros y gwaith ymgysylltu helaeth sydd eisoes wedi’i wneud gydag ysgolion ledled y sir.

Nodwyd bod arbenigwyr allanol wedi’u cynnwys yn y broses er mwyn cryfhau’r ddogfen a sicrhau fod y Gymraeg yn parhau’n iaith fyw yng Ngwynedd, gan gyfrannu’n uniongyrchol at y nod cenedlaethol o gyrraedd miliwn o siaradwyr erbyn 2050 ac ymlaen. Pwysleisiodd bwysigrwydd meithrin plant a phobl ifanc a fydd, ar ôl gadael y system addysg, yn gallu gweithio’n ddwyieithog. Cyfeiriwyd at y drafodaeth a gafwyd ynglŷn ag denu athrawon syn medru’r Gymraeg. Nodwyd er mwyn gyrraedd y nod hwn, mae’n rhaid cynyddu’r defnydd o’r Gymraeg ym maes addysg.

Amlygwyd bod cefnogaeth wedi dod i law gan UCAC (Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru), gan gadarnhau na fyddai’r polisi’n cael effaith andwyol ar y gweithlu. Yn ogystal, derbyniwyd cefnogaeth gan Gymdeithas yr Iaith, gan nodi bod hyn yn gam i’r cyfeiriad cywir, a’u bod yn ei groesawu, ac yn dymuno gweld siroedd eraill yn dilyn esiampl Gwynedd.

Mewn ymateb i gwestiwn a godwyd ynghylch a yw Gwynedd yn parhau i arwain ar flaen y gad, mynegwyd bod Gwynedd yn parhau i arwain ar y blaen. Diolchwyd i’r swyddogion am eu gwaith caled ac i’r Cynghorydd Beca Brown am ei chyfraniad ers y cychwyn cyntaf.

PENDERFYNWYD

1.    Nodi’r polisi drafft gan nodi’r sylwadau.

2.    Croesawu bod y polisi drafft yn mynd i ymgynghoriad.

3.    Bod y Pwyllgor yn gwneud cais i’r Fforwm Craffu i flaenoriaethu adnoddau ar gyfer ffurfio grŵp tasg a gorffen, gyda’r brîff i edrych ar eiriad y Polisi Iaith Addysg Drafft gan ystyried os oes angen gwneud awgrymiadau i’r Aelod Cabinet / Adran Addysg, ac adrodd yn ôl i’r pwyllgor yng nghyfarfod 19 Mehefin 2025.

4.    Pe bai’r cais i’r Fforwm Craffu yn llwyddiannus, bod yr Ymgynghorydd Craffu yn anfon e-bost at aelodau’r Pwyllgor yn rhoi cyfle iddynt roi eu henw ymlaen i fod yn aelod o’r Grŵp Tasg a Gorffen.