Agenda item

I ystyried yr adroddiad.

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan Bennaeth Adran Tai ac Eiddo. Tynnwyd sylw’n fras at y prif bwyntiau canlynol:

Adroddwyd bod nifer o brosiectau a chynlluniau’r Adran yn cyfrannu at amcanion strategaeth iaith y Cyngor, megis y Cynllun Gweithredu Tai. Eglurwyd bod y cynllun hwn yn cynnwys dros 30 o brosiectau sy’n anelu i fynd i’r afal â’r argyfwng tai yng Ngwynedd gan ymdrechu i sicrhau bod pobl Gwynedd yn cael mynediad at dai addas, safonol a fforddiadwy er mwyn gwella ansawdd eu bywyd. Mynegwyd balchder bod dros 8,000 o unigolion lleol wedi derbyn cefnogaeth drwy’r cynllun hwn hyd yma.

Eglurwyd bod Cynllun Cartrefi Gwag yr Adran yn mynd i’r afael â’r diffyg tai ar gyfer pobl leol. Nodwyd bod 101 o grantiau wedi cael eu dosbarthu i brynwyr tai gwag sydd â chysylltiad lleol er mwyn eu cynorthwyo i’w hadnewyddu i safon byw dderbyniol. Diweddarwyd bod y cynllun hwn wedi cael ei ehangu yn ddiweddar er mwyn cynnwys tai gwag a arferai fod yn ail gartrefi. Esboniwyd mai dim ond ar gyfer prynwyr tro cyntaf oedd y cynllun hwn yn berthnasol yn flaenorol ond er mwyn ymateb i alw mawr am gymorth y cynllun hwn gan y cyhoedd, fe’i hehangwyd ar gyfer pob math o brynwr a’u cynorthwyo i gyfarch cynnydd mewn costau deunyddiau ac adeiladu.

Cadarnhawyd bod yr Adran yn rhoi ystyriaeth drylwyr i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn ogystal ag effeithiau cydraddoldeb, ieithyddol a dyletswyddau Economaidd-Gymdeithasol o fewn y cynlluniau. Ymfalchïwyd bod yr Adran yn cael effaith bositif ar nodweddion cydraddoldeb a’r iaith Gymraeg drwy gynyddu’r ystod o dai sydd ar gael o fewn y Sir er mwyn ceisio cyrraedd anghenion cymunedau. Ymhelaethwyd bod 63% o drigolion Gwynedd, sydd wedi eu prisio allan o’r farchnad dai, wedi derbyn cymorth i gael mynediad at gartrefi fforddiadwy, benthyciadau, grantiau neu ryddhad trethi. Nodwyd bod Cymdeithas Tai Adra wedi rhannu data gyda’r Adran yn ddiweddar, gan gadarnhau bod 94% o breswylwyr newydd staff yn Ninas, Llanwnda yn gallu’r Gymraeg, ac yn yr un modd, bod gan 96% o breswylwyr stad newydd yn Nhregarth sgiliau’r Gymraeg. Mynegwyd bwriad i gyflwyno adroddiad i’r Cabinet er mwyn amlygu effaith y cynllun hwn, gan ymdrechu i’w ymestyn hyd at 2028/29.

Atgoffwyd bod yr Adran yn arwain ar brosiect Gwynedd Glyd, sy’n rhan o Gynllun Cyngor Gwynedd. Adroddwyd bod yr Adran yn cyflawni hyn drwy gynyddu cyflenwad o dai i bobl leol. Sicrhawyd bod hyn yn flaenoriaeth er mwyn sicrhau bod gan drigolion Gwynedd gartrefi addas, fforddiadwy a safonol drwy denantiaeth, cymorth i brynu tŷ neu adnewyddu tai gwag. Ymfalchïwyd bod 97% o osodiadau drwy’r gofrestr tai yn mynd i rywun â chysylltiad i Wynedd, gydag oddeutu 60% yn mynd i unigolion â chysylltiad gyda’r gymuned y maent yn dymuno byw ynddi. Eglurwyd bod Polisi Gosod Tai Cyffredin yn weithredol er mwyn sicrhau bod pobl leol yn cael blaenoriaeth resymol wrth osod tai. Tynnwyd sylw bod yr Adran yn derbyn nifer o geisiadau gan grwpiau cymunedol a rhai Cynghorau Cymuned i ychwanegu amod ieithyddol fel rhan o’r broses o osod tai cymdeithasol. Eglurwyd bod yr Adran yn derbyn cyngor cyfreithiol arno ar hyn o bryd.

Cydnabuwyd bod prif systemau a ddefnyddir yn cael eu prynu gan gwmnïau allanol ac felly maent ar gael yn Saesneg yn unig. Fodd bynnag, sicrhawyd bod yr Adran yn datblygu apiau yn fewnol yn uniaith Gymraeg ac mae defnydd helaeth yn cael ei wneud ohonynt.

Eglurwyd bod yr Adran yn cadw cofnod o faint o bobl sydd yn defnyddio’r gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg drwy ofyn i unrhyw un sydd yn llenwi ffurflen gais am dŷ cymdeithasol i nodi dewis iaith er diben cysylltu â nhw. Nodwyd nad yw’r system yn galluogi i’r Adran adrodd ar y wybodaeth hon ar hyn o bryd ond mae system newydd ar droed a fydd yn caniatáu rhannu’r wybodaeth. Ymhelaethwyd bod yr Adran hefyd yn sicrhau bod unrhyw ohebiaeth yn cael ei rannu yn ddwyieithog gyda’r Gymraeg yn gyntaf er mwyn annog a hybu defnydd yr iaith, gan sicrhau yn ogystal bod unrhyw wybodaeth a rennir ar gyfryngau cymdeithasol yn cael ei osod fel bod y Gymraeg yn cael ei ddarllen yn gyntaf.

Mynegwyd balchder bod 88.1% o staff yr adran wedi cwblhau asesiad ieithyddol, gan gadarnhau bod 95.4% o’r aelodau staff hynny yn cyrraedd dynodiad iaith eu swyddi. Nodwyd mai diffyg hyder sydd yn atal rhai unigolion rhag cyrraedd dynodiad iaith y swydd, gan fod y mwyafrif helaeth o staff yr adran yn cyrraedd lefel Hyfedredd neu Uwch yn y Gymraeg.

Yn ystod y drafodaeth, cyflwynwyd y sylwadau a ganlyn:- 

Mewn ymateb i sylwadau nad ydi person sydd yn lleol i gymuned yng Ngwynedd o reidrwydd yn meddu a sgiliau’r Gymraeg, eglurodd y Pennaeth Adran bod y data a geir am niferoedd siaradwyr Cymraeg o’r unigolion sydd wedi derbyn a’u rhannu gan y cymdeithasau tai. Ymhelaethwyd bydd cymdeithasau tai yn dod o dan Safonau’r Gymraeg yn y dyfodol agos ac felly fe fydd yn ofynnol iddynt fod yn casglu data ar elfennau ieithyddol wedi hynny.

Mewn ymateb i ymholiad am eglurder am yr hyn a olygir drwy fod gyda chysylltiad gyda Gwynedd neu ardal benodol wrth ystyried gosod tai, cadarnhaodd y Pennaeth Adran bod meini prawf statudol wedi cael eu mabwysiadu o fewn y Polisi Gosod Tai. Ymhelaethwyd bod y meini prawf safonol hyn wedi cael ei addasu yng Ngwynedd er mwyn gofyn bod ymgeiswyr tai gyda chysylltiad i’r gymuned neu’r Sir. Nodwyd bod yr Adran wedi mynd i'r eithaf drwy ychwanegu’r ystyriaeth hyn i’r meini prawf gan fod pobl sydd yn chwilio am dai yn eu hardaloedd cynefinol yn derbyn blaenoriaeth dros bobl o ardaloedd eraill. Pwysleisiwyd bod yr Adran yn ystyriol iawn o ran peidio cyflwyno amodau a all gael eu hystyried i fod yn wahaniaethol ymysg ymgeiswyr. Ategwyd byddai angen cyngor cyfreithiol cyn cyflwyno unrhyw addasiad pellach.

Nodwyd bod y Gwasanaeth Iechyd yn cael her i recriwtio staff mewn rhai ardaloedd yng Ngwynedd. Gofynnwyd i’r Pennaeth Adran a fyddai unrhyw un sydd yn symud i’r ardal ar gyfer gweithio gyda’r Gwasanaeth Iechyd yn cael blaenoriaeth am dŷ, er gwaetha’r amod iaith, er mwyn gwasanaethau’r cymunedau. Mewn ymateb, cadarnhaodd y Pennaeth Adran nad oes amod iaith yn cael ei ystyried wrth osod tai ar hyn o bryd ac ni fyddai’n effeithio ar eu cyfleoedd i dderbyn tŷ. Fodd bynnag, cadarnhawyd bod ffactorau eraill yn gallu effeithio’r sefyllfa benodol hon megis ers faint o amser maent wedi bod yn byw yn yr ardal, gan arwain at anfantais gychwynnol wrth iddynt wneud cais am gartref.

Diolchwyd am yr adroddiad.

PENDERFYNWYD

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.