Agenda item

I ystyried yr adroddiad.

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.

 

Cyflwynwyd yr adroddiad gan Bennaeth Adran Economi a Chymuned, Rheolwr Rhanbarth y Rhaglen ARFOR ac Arweinydd Tîm Datblygu Busnesau Gwynedd. Tynnwyd sylw’n fras at y prif bwyntiau canlynol:

 

Manylwyd ar raglen ARFOR a ariennir gan Lywodraeth Cymru ers 2019 er mwyn datblygu’r economi i gefnogi cadarnleoedd y Gymrraeg, ar draws gorllewin Cymru yng  Ngwynedd, Môn, Ceredigion a Sir Gâr. Eglurwyd mai nod y prosiect yw cynnal a chreu gwaith sydd yn galluogi pobl ifanc i ddychwelyd ac aros yn y rhanbarth i weithio tra hefyd yn hyrwyddo defnydd o’r iaith Gymraeg. Cadarnhawyd mai Gwasanaeth Datblygu’r Economi Cyngor Gwynedd sydd yn arwain ar y gwaith ar ran y 4 sir gan gadarnhau bod buddsoddiad o £11miliwn wedi cael ei ddarparu gan Lywodraeth Cymru dros y 2 flynedd ddiwethaf.

 

Eglurwyd bod Cytundeb Egwyddorion wedi cael ei ddatblygu ar y cyd gyda Llywodraeth Cymru fel rhan o’r broses o ymgeisio am arian drwy raglen ARFOR. Manylwyd y golyga hyn y disgwylir i fusnesau ymgymryd ag asesiad iaith gan Gomisiynydd y Gymraeg a’u bod yn gweithio tuag at y Cynnig Cymraeg. Cadarnhawyd bod hyn wedi bod yn llwyddiannus ar draws y rhanbarth a bod perthynas gref wedi ei ddatblygu gyda’r Comisiynydd. Ychwanegwyd bod Comisiynydd y Gymraeg wedi cynnal nifer o sesiynau codi ymwybyddiaeth o gynyddu gwelededd y Gymraeg a mynegwyd balchder bod nifer o gwmnïau wedi cymryd rhan yn y sesiynau hyn.

 

Tynnwyd sylw bod sesiynau ‘Hac Iaith’ wedi cael eu cynnal ym mhob sir sydd yn disgyn o fewn rhanbarth gorllewin Cymru rhaglen ARFOR. Nodwyd bod y sesiynau hyn yn amlygu sut gall busnesau di-gymraeg ddefnyddio’r iaith o fewn ei weithrediad a’r buddion ynghlwm o wneud hynny. Yn yr un modd, adroddwyd y cynhaliwyd gwobrau Mwyaf Cymraeg y Byd ble roedd trigolion yn enwebu a gwobrwyo busnesau yr oeddent yn ystyried i fod yn Gymreig, er mwyn marchnata’r busnesau hynny sydd yn gweithredu yn Gymraeg a dwyieithog o fewn y rhanbarth.

 

Diweddarwyd y gobeithir cydweithio gyda Llywodraeth Cymru a Chomisiynydd y Gymraeg er mwyn datblygu Addewid Busnes yr iaith Gymraeg. Eglurwyd nad oes gan y Comisiynydd y capasiti i gynnig y Cynnig Cymraeg i fusnesau bychain, gan eu bod yn ceisio dylanwadu ar fusnesau mwy. Atgoffwyd yr aelodau bod y Cynnig Cymraeg yn achrediad a ddarperir gan y Comisiynydd ar gyfer busnesau sy’n ymgeisio amdano drwy lunio polisi iaith ac yn gweithredu rhannau o’u busnes yn Gymraeg.

 

Ymfalchïwyd bod rhaglen ARFOR wedi llwyddo i gynnal cyfarfod rhwng swyddogion Polisi Iaith pob sir o fewn y rhanbarth,er mwyn rhannu arferion da a chynnal trafodaethau parhaus am rôl y polisïau iaith wrth gysidro’r economi a’r iaith Gymraeg.

 

Manylwyd ar y cynnydd a welir o’r defnydd o Gymraeg o fewn busnesau yng Ngwynedd yn sgil rhaglen ARFOR, megis Llwyddo’n Lleol a Ffrwd Mentro. Ymhelaethwyd ar gynllun grant Cymunedau Mentrus. Nodwyd bod 21 o fusnesau wedi derbyn arian o’r cynllun hwn, ac yn cwblhau’r achrediad Cynnig Cymraeg sydd yn amodol i dderbyn yr arian hwnnw. Diweddarwyd bod 11 o’r cwmnïau hynny eisoes wedi derbyn yr achrediad, gyda 5 cwmni arall yn debygol iawn o’i dderbyn yn fuan. Pwysleisiwyd bod defnydd cynyddol o’r Gymraeg i’w weld yn y busnesau sydd heb lwyddo i gyrraedd yr achrediad, megis newid enwau busnesau i fod yn uniaith Gymraeg a chyflwyno mwy o bosteri a gwybodaeth ddwyieithog.

 

Tynnwyd sylw bod 6 busnes wedi derbyn cyllid drwy Gronfa Her rhaglen ARFOR, sydd yn annog datblygiadau arloesol y Gymraeg yn y maes economi. Manylwyd bod rhai o’r rhain yn cynnwys Cymen a oedd yn datblygu systemau lleferydd digidol Cymraeg, Prifysgol Bangor yn ymchwilio i brosesau recriwtio dwyieithog a datblygu ap Arfer i hyrwyddo’r defnydd o’r Gymraeg yn y gweithle.

 

Diweddarwyd yr Aelodau ar weithrediadau gwasanaethau eraill o fewn yr Adran sydd yn cyfrannu at amcanion strategaeth iaith y Cyngor, megis:

 

• Gwasanaeth Twristiaeth, Marchnata a Digwyddiadau – mynegwyd balchder bod y gwasanaeth wedi denu cyllideb o’r Gronfa Ffyniant Gyffredin er mwyn datblygu nifer o erthyglau newydd gan awduron llawrydd o Wynedd sy’n hyrwyddo diwylliant a hanesion lleol.
• Gwasanaeth Rhaglenni Adfywio - tynnwyd sylw bod prosiect LleCHI LleNi yn hyrwyddo treftadaeth yr ardal. Ymfalchïwyd bod y prosiect yn hyrwyddo’r Gymraeg a bod gwaith yn mynd rhagddo ar y cyd gyda Phrifysgol Bangor er mwyn monitro gwaddol statws Treftadaeth y Byd ar effaith a gwelededd yr iaith Gymraeg yn yr ardal.
• Morwrol – cydnabuwyd bod recriwtio staff wedi bod yn her i’r Gwasanaeth. Pwysleisiwyd bod heriau’n codi wrth geisio recriwtio staff tymhorol i gynorthwyo’r gwasanaeth dros gyfnod yr haf sydd hefyd yn meddu â’r Gymraeg. Fodd bynnag, pwysleisiwyd bod yr Adran wedi denu unigolion sydd yn meddu â sgiliau’r Gymraeg eto eleni gan gydnabod nad oes modd monitro defnydd o’r iaith yn y gweithle gan eu bod yn gweithio yn annibynnol.
• Llyfrgelloedd  - pwysleisiwyd bod staff y llyfrgelloedd yn hyrwyddo’r Gymraeg yn rhagweithiol drwy sicrhau bod cydweithio clos gyda phartneriaid yn galluogi trigolion gael mynediad at lyfrau, digwyddiadau a gwybodaeth yn y Gymraeg.
• Gwasanaeth Amgueddfeydd a’r Celfyddydau - nodwyd bod recriwtio unigolion gyda sgiliau’r Gymraeg yn her i’r Adran ar adegau megis wrth gomisiynu artistiaid ar gyfer prosiectau. Cadarnhawyd bod yr Adran yn cydweithio gyda’r unigolion hynny ar gyfer eu cefnogi gyda sgiliau ieithyddol. Yn debyg, nodwyd bod yr Adran yn profi heriau i ganfod gwirfoddolwyr gyda’r sgiliau Cymraeg nad nodi nad yw’n bosibl sicrhau bod gan bob unigolyn sgiliau Cymraeg ar bob achlysur. Diolchwyd iddynt am eu diddordeb i wirfoddoli a chydweithio gyda’r Adran.

 

Adroddwyd bod 86.8% o staff yr Adran wedi cwblhau’r hunanasesiad ieithyddol. Fodd bynnag, eglurwyd nad yw rhai o swyddogion tymhorol a chyfnodau penodol wedi cael y cyfle i lenwi’r hunanasesiad hyd yma. Cadarnhawyd bod 95.8% yn cyrraedd dynodiadau iaith eu swyddi, gan nodi bod unrhyw aelod o staff sydd ddim yn cyrraedd y dynodiad iaith eu swyddi yn derbyn hyfforddiant i ddatblygu eu sgiliau ieithyddol.

 

Yn ystod y drafodaeth, cyflwynwyd y sylwadau a ganlyn:- 

 

Mewn ymateb i ymholiad am ddyfodol rhaglen ARFOR, nododd y Pennaeth Adran nad oes cadarnhad ffurfiol o ddyfodol y prosiect hyd yma. Fodd bynnag, eglurwyd ei fod yn debygol y bydd y rhaglen yn cael ei weithredu am y flwyddyn ariannol gyfredol ond ar gyllideb sylweddol is – oddeutu £500,000. Ymhelaethwyd bod yr Adran yn edrych i brif-ffrydio elfennau o’r rhaglen i brosiectau eraill er mwyn sicrhau bod y gefnogaeth yn parhau ar gyfer busnesau Gwynedd. Cadarnhawyd bod asesiad o ddatblygiadau a wnaed drwy’r cynllun yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd ac fe fydd ar gael i’r cyhoedd yn fuan.

 

Mewn ymateb i ymholiad am gynnig grantiau bychan i fusnesau allu datblygu arwyddion Cymraeg a dwyieithog, cadarnhawyd na fyddai hyn wedi bodloni gofynion y rhaglen ARFOR. Eglurwyd mai prif nod y rhaglen oedd i gynorthwyo’r economi i ffynnu, a bod elfennau’r iaith Gymraeg wedi cael ei ychwanegu ato. Cadarnhawyd nad oedd modd dyrannu ariannu arian i fusnesau i ddatblygu’r iaith heb sicrhau bod cyswllt cryf gyda chynlluniau i gryfhau’r economi. Mewn ymateb i sylwadau pellach bod Mentrau Iaith Cymru yn gallu bod o gymorth gyda hyn, cadarnhaodd yr Uwch Ymgynghorydd Iaith a Chraffu bod eu cyllideb ar gyfer grantiau penodol o’r fath wedi dod i ben erbyn hyn.

 

Mewn ymateb i ymholiad am ystadegau, cadarnhaodd Arweinydd Tîm Datblygu Busnesau Gwynedd bod 72% o’r unigolion ifanc sydd derbyn cymorth gan raglen ARFOR yn nodi bod y rhaglen wedi dylanwadu ar eu penderfyniad i aros yn eu hardaloedd. Ymhelaethwyd ei bod yn anodd iawn canfod ystadegau o effaith y rhaglen yn benodol ar niferoedd pobl ifanc sydd wedi dod yn ôl i’r rhanbarth i fyw a gweithio, oherwydd mae’r penderfyniad hynny yn ddibynnol ar ystod o ffactorau ac nid oes modd cadarnhau os mai’r rhaglen ARFOR, neu ffactor arall yw’r brif resymeg am ddod yn ôl i’r ardal. Eglurwyd bod cwmni Wavehill yn creu adolygiad o’r rhaglen ar hyn o bryd gan obeithio bydd mwy o ystadegau yn cael eu cyflwyno wedi i’r adolygiad gael ei chyhoeddi.

 

Diolchwyd i’r Aelodau am syniadau ar sut i hyrwyddo sgiliau Cymraeg ymysg gwirfoddolwyr.

 

Mewn ymateb i ymholiad am sut mae’r Adran yn monitro’r busnesau hynny sydd yn derbyn achrediad Cynnig Cymraeg, er mwyn sicrhau eu bod yn cyflawni’r gofynion, cadarnhaodd Rheolwr Rhanbarth y Rhaglen ARFOR bod Comisiynydd y Gymraeg yn ymgymryd â’r gwaith hwn. Pwysleisiwyd y gall busnesau golli’r achrediad os nad ydynt yn parhau i ddilyn yr egwyddorion Cynnig Cymraeg. Cadarnhawyd bod yr Adran yn cynnig pob anogaeth a chefnogaeth i fusnesau er mwyn sicrhau eu bod yn cydymffurfio gyda’r achrediad ac yn cynnig cymorth gyda’r iaith Gymraeg ar bob cyfle.

 

Gofynnwyd i’r Adran gyflwyno adroddiad pellach am y rhaglen ARFOR yn dilyn cyhoeddi gwerthusiad y rhaglen. Mewn ymateb, croesawyd y cais gan y Pennaeth Adran gan nodi bydd y gwerthusiad yn cael ei gyhoeddi ym mis Mai. Ymhelaethwyd y disgwylir derbyn penderfyniad gan Lywodraeth Cymru ar gyllideb y rhaglen ar gyfer 2025/26 oddeutu’r un cyfnod.

 

Diolchwyd am yr adroddiad.

 

PENDERFYNWYD

 

Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a dderbyniwyd.