Agenda item

I graffu Adroddiad Blynyddol Cynllun Argyfwng Hinsawdd a Nature 2024/25.

Penderfynwyd:

1.         Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a gyflwynwyd yn ystod y drafodaeth.

2.         Argymell i’r Aelod Cabinet Amgylchedd bod angen ail-edrych ar uchelgais y Cyngor i fod yn garbon sero net erbyn 2030 a dylid ystyried gosod targed realistig ar gyfer lleihau allyriadau carbon.

Cyflwynwyd yr adroddiad gan Aelod Cabinet Amgylchedd a Rheolwr y Rhaglen Newid Hinsawdd.

Adroddwyd bod y Cynllun Argyfwng Hinsawdd a Natur bellach wedi cwblhau ei drydedd flwyddyn weithredol. Cyflwynwyd ystadegau ar faint o garbon sydd yn cael ei amsugno gan diroedd y Cyngor yn ogystal â’r allyriadau carbon gan egluro bod 18,132,729 kgC0ze o fwlch er mwyn cyrraedd sefyllfa o sero net carbon. Ymhelaethwyd ar allyriadau carbon gan gynnwys caffael yn ystod y flwyddyn 2024/25 gan egluro bod y gwybodaeth caffael yn seiliedig ar wariant ariannol, yn unol â gofynion Llywodraeth Cymru, yn hytrach na wir effaith y datblygiadau. Cadarnhawyd bod trafodaethau yn cael eu cynnal er mwyn sicrhau nad yw’r wybodaeth ar allyriadau carbon yn seiliedig ar wariant ariannol i’r dyfodol oherwydd bod hyn yn arwain at gamargraff o’r gwir sefyllfa wrth i gostau nwyddau gynyddu’n barhaus. Darparwyd diweddariad o lefelau allyriadau carbon heb gynnwys gwariant ariannol caffael hefyd, gan fod hynny yn rhoi darlun mwy eglur a chywir o wir sefyllfa’r Cyngor.

Cadarnhawyd bod pob Awdurdod Lleol a chorff cyhoeddus yng Nghymru yn defnyddio’r un fformiwla ar gyfer mesur eu hallyriadau carbon. Eglurwyd bod y system hon wedi bod yn weithredol ers 2019 ac mae’r flwyddyn honno yn cael ei ddefnyddio fel gwaelodlin ar gyfer y blynyddoedd dilynol. Mynegwyd balchder bod allyriadau carbon y Cyngor wedi lleihau 32% ers 2019. Cydnabuwyd bod cynnydd o 4% i’w weld yn ystadegau ar gyfer y flwyddyn 2023/24 gan egluro bod y cynnydd hwn yn deillio o’r angen i ddefnyddio mwy o nwy ar gyfer gwresogi adeiladau’r Cyngor yn sgil tywydd oer.

Nodwyd bod gwaith wedi bod yn cael ei wneud ar nifer o adeiladau’r Cyngor, ar gyfer insiwleiddio a sicrhau eu bod yn cyfrannu llai at lefelau allyriadau carbon. Cadarnhawyd nad oes blwyddyn lawn o ddata ar gael ar hyn o bryd er mwyn gallu dadansoddi’r data o’r gwaith hwnnw, ond y bydd yn debygol o gael ei gynnwys yn yr adroddiadau i’r dyfodol.

Yn ystod y drafodaeth, cyflwynwyd y sylwadau a ganlyn gan yr Aelodau:-

Mewn ymateb i ymholiadau am wybodaeth bellach ar sut mae’r Cyngor yn annog mwy o fioamrywiaeth o fewn adran Defnydd Tir o’r Cynllun Argyfwng, cadarnhaodd y Rheolwr Rhaglen bod cynllun blodau gwyllt ar ymylon ffyrdd yn cyfrannu i’r nod hwn. Ymhelaethwyd bod y cynllun i blannu mwy o flodau gwyllt wedi dod yn weithredol yn ystod ymgyrch yr Eisteddfod Genedlaethol ym Moduan yn 2023 gan gadarnhau bod cynlluniau gan y Cyngor i’w ymestyn i ardal Meirionnydd yn y dyfodol. Sicrhawyd bod yr hadau ar gyfer blodau gwyllt yn cael eu plannu yn ystod tymor yr hydref gan hefyd bwysleisio nad oes chwynladdwyr gyda chemegau niweidiol yn cael ei ddefnyddio. Cadarnhawyd bod gwaith dadansoddol ar waith er mwyn mesur faint o garbon mae’r prosiect hwn yn ei amsugno a data ar faint mae’n ei gyfrannu at lefelau bioamrywiaeth. Mewn ymateb i’r sylwadau, awgrymwyd i’r Cyngor edrych i mewn i gynnal peilot ar chwynladdwr Foamstream, fel awdurdodau eraill, gan ei fod yn chwynladdwr di-gemegion ac yn effeithiol.

Mewn ymateb i ymholiad os yw’n debygol bydd y Cyngor yn llwyddo i gyrraedd targed Llywodraeth Cymru o fod mewn sefyllfa sero net carbon erbyn 2030, cydnabuodd y Rheolwr Rhaglen y bod hwn yn darged heriol iawn i’w gyfarch. Pwysleisiwyd os yw data allyriadau carbon caffael yn parhau i gael ei gynnwys fel rhan o holl allyriadau carbon y Cyngor, ni fydd modd i’r Cyngor gyrraedd y targed. Fodd bynnag, tynnwyd sylw bod nifer o ffactorau eraill yn effeithio ar allu’r Cyngor i wireddu’r targed hwn megis technoleg, costau o brynu nwyddau ac adnoddau, yr angen am adnodd ariannol sylweddol a’r ffaith bod nifer o agweddau y tu hwnt i reolaeth yr awdurdod. Rhannwyd enghraifft o sefyllfa ble mae’r Cyngor wedi gweithio i leihau allyriadau carbon drwy addasu goleuadau stryd i fod yn olau LED. Fodd bynnag, nodwyd bod y Cyngor yn nodi lefelau o allyriadau carbon o’r goleuadau stryd hynny gan fod y trydan a ddefnyddir o’r grid cenedlaethol ddim yn deillio o ynni adnewyddadwy, sydd yn agwedd sydd y tu hwnt i reolaeth y Cyngor. Ychwanegodd yr Aelod Cabinet bod Cyngor Gwynedd yn arwain ar y maes hwn ond bod y targed yn parhau i fod yn heriol. Nodwyd bod y Cyngor yn cydweithio gyda siroedd eraill er mwyn rhannu syniadau ac arfer dda. Awgrymodd aelod ei fod yn amserol i osod targed mwy realistig.

Gofynnwyd a allai’r Cyngor osod targed amgen ar gyfer cyrraedd sero net carbon yn hytrach na glynu at yr hyn a osodwyd gan Lywodraeth Cymru. Mewn ymateb, cadarnhaodd y Rheolwr Rhaglen bod y targed o garbon net sero wedi cael ei osod ar gyfer y sector gyhoeddus yn ei gyfanrwydd a byddai angen trafodaeth genedlaethol er mwyn gallu mynd i’r afael a’i addasu

Ystyriwyd prosiect 3 o fewn Adran Symud a Thrafnidiaeth y Cynllun, gan holi os oedd y ddarpariaeth pwyntiau gwefru yn ddigonol ar gyfer anghenion y fflyd. Mewn ymateb i’r ymholiadau, nododd y Rheolwr Rhaglen bod y gwaith o sefydlu pwyntiau gwefru yn cael ei wneud law yn llaw gyda datblygiad y fflyd. Cadarnhawyd bod y datblygiadau cyfochrog hyn yn derbyn adolygiadau parhaus i gyfarch anghenion y Cyngor. Ychwanegodd yr Aelod Cabinet bod cryn dipyn o heriau yn wynebu’r Cyngor wrth osod pwyntiau gwefru ar gyfer y fflyd a’r cyhoedd gan nad oes gan y Cyngor awdurdod i ofyn i ddarparwyr trydan i’w pweru. Nodwyd bod hyn yn her ers rhai blynyddoedd ac nid oes datrysiad amlwg iddo ar hyn o bryd.

Mewn ymateb i sylw mai dim ond 43% o gerbydau’r fflyd sydd wedi cael eu diweddaru i fod yn gerbydau trydan, cadarnhaodd y Rheolwr Rhaglen bod hyn yn deillio o’r ffaith nad oes cerbydau trydan addas ar gael ar gyfer peiriannau trwm. Cydnabuwyd nad oes modd i’r Cyngor gynyddu’r ganran yn sylweddol nes bod y dechnoleg ar gyfer peiriannau trwm wedi cael ei ddatblygu ac ar gael mewn modd  sydd yn gwneud synnwyr ariannol i’r Cyngor. Fodd bynnag, sicrhawyd bod faniau a cheir y fflyd yn cael eu diweddaru i fod yn gerbydau trydan pan mae’r cerbydau presennol yn dod i ddiwedd eu hoes a bod gwahaniaeth i weld yn lefelau allyriadau carbon y fflyd o’r newidiadau hyn sydd eisoes wedi cael eu cyflawni. Mewn ymateb i ymholiad os oedd hydrogen yn opsiwn sydd yn cael ei ystyried i bweru cerbydau trwm, cadarnhaodd y Rheolwr Rhaglen bod Uchelgais Gogledd Cymru yn datblygu prosiect hydrogen yng Nglannau Dyfrdwy ar hyn o bryd a bod y Cyngor yn awyddus i fonitro’r prosiect er mwyn ystyried hydrogen fel dull o bweru cerbydau trwm i’r dyfodol. Ychwanegodd yr Aelod Cabinet y byddai’n fuddiol i edrych ar wahanol brosiectau sydd yn ymwneud â hydrogen ar lefel cenedlaethol er mwyn ystyried os fyddai  hydrogen yn opsiwn i’w ddefnyddio yng Ngwynedd yn y dyfodol.

Gofynnwyd i’r Aelod Cabinet beth oedd ei gynlluniau i’r Bwrdd Newid Hinsawdd a Natur i’r dyfodol a pha ystyriaethau am drafnidiaeth gyhoeddus sydd ar waith er mwyn lleihau allyriadau carbon. Mewn ymateb, cadarnhaodd yr Aelod Cabinet ei fod o’r farn bod y Cyngor yn perfformio’n dda wrth ymateb i newid hinsawdd. Fodd bynnag, nododd y gobeithiai weld newid yng ngwaith y bwrdd i’r dyfodol er mwyn rhoi blaenoriaethau’r Cynllun yn ganolog i waith holl adrannau’r Cyngor fel bod ymateb i newid hinsawdd yn rhan o ddiwylliant yr awdurdod. Mewn ymateb i’r ymholiad ar drafnidiaeth gyhoeddus, adroddodd yr Aelod Cabinet ei fod yn rhan o drafodaethau gyda’r Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd ar y materion hyn ond bod heriau sylweddol yn gysylltiedig â’r maes yn sgil diffyg ariannol i gefnogi prosiectau trafnidiaeth gyhoeddus werdd.

Mewn ymateb i ymholiad os oes cynlluniau i ehangu darpariaeth bysiau Fflecsi i ardaloedd eraill o Wynedd, cadarnhaodd y Rheolwr Rhaglen eu bod wedi bod yn effeithiol iawn yn y cymunedau hynny sydd wedi elwa ohonynt hyd yma. Fodd bynnag, pwysleisiwyd bod anghenion trigolion pob cymuned yn amrywio a byddai angen ystyriaeth fanwl cyn cyflwyno bysiau fflecsi mewn ardaloedd eraill o Wynedd er mwyn sicrhau bod y gwasanaeth yn cael defnydd a bod y buddsoddiad ariannol yn un gost effeithiol.

Nodwyd bod y Cyngor wedi bod yn llwyddiannus i ddenu grant gwerth £1.7miliwn drwy gynllun grant Gwres Carbon Isel Llywodraeth Cymru ar gyfer uwchraddio cartref preswyl Plas Ogwen, Bethesda i  safon EnerPHit. Holwyd os oes ystyriaeth i uwchraddio cartrefi preswyl eraill er mwyn lleihau eu hallyriadau carbon. Mewn ymateb, nododd y Rheolwr Rhaglen bod y prosiect hwn ym Mhlas Ogwen yr un cyntaf o’i fath ym Mhrydain. Ymhelaethwyd y byddai’n galonogol os byddai modd ehangu’r cynllun i leoliadau eraill o fewn y sir gan y disgwylir arbediad o 80% mewn allyriadau carbon o’r prosiect hwn. Sicrhawyd bod swyddogion yn ymgeisio am grantiau perthnasol er mwyn ehangu’r prosiect gan y byddai’n galluogi’r Cyngor i arbed arian ac ynni yn y dyfodol.

Nodwyd bod y posibilrwydd o ddatblygu ffermydd solar wedi cael ei gyflwyno i’r Pwyllgor hwn yn y gorffennol, a gofynnwyd am ddiweddariad ar y mater. Mewn ymateb, cadarnhaodd y Rheolwr Rhaglen nad oedd hyn yn opsiwn sydd yn parhau i gael ei ystyried ar hyn o bryd gan y Cyngor. Eglurwyd bod data diweddaraf yn awgrymu na fyddai budd ariannol nac lleihad mewn cyfraddau allyriadau carbon i’r Cyngor oherwydd byddai unrhyw ynni a gynhyrchir drwy’r paneli solar yn cael ei anfon yn ôl i’r grid cenedlaethol. Fodd bynnag, nodwyd nad yw cynlluniau o’r fath wedi cael eu diystyru’n llwyr, gan gadarnhau bydd eu datblygu yn cael eu hail- ystyried os byddai’n effeithiol i’r Cyngor wneud hynny yn y dyfodol.

Ar derfyn y drafodaeth, bu i’r Pwyllgor ystyried os dylid gwneud argymhelliad penodol i’r Aelod Cabinet o ran ail-edrych ar uchelgais y Cyngor i fod yn garbon net sero erbyn 2030.

Diolchwyd am yr adroddiad.

        PENDERFYNWYD

1.     Derbyn yr adroddiad gan nodi’r sylwadau a gyflwynwyd yn ystod y drafodaeth.  

2.     Argymell i’r Aelod Cabinet Amgylchedd bod angen ail-edrych ar uchelgais y Cyngor i fod yn garbon sero net erbyn 2030 a dylid ystyried gosod targed realistig ar gyfer lleihau allyriadau carbon.