Agenda item

I dderbyn yr wybodaeth, ystyried risgiau sy’n deillio o’r Cynllun Ariannol Tymor Canolig, a chraffu’r penderfyniadau’r Cabinet

PENDERFYNIAD: 

 

• Derbyn yr adroddiad 

• Nodi’r cynnydd tuag at wireddu cynlluniau arbedion 2025/26 a blynyddoedd blaenorol 

 

Cyflwynwyd yr adroddiad gan yr Aelod Cabinet Cyllid mewn ymateb i’r heriau ariannol sy’n wynebu’r Cyngor. Pwrpas y cynllun yw gosod allan y rhagolygon am sefyllfa’r Cyngor dros y tair blynedd ariannol nesaf gan gynnig rhagdybiaethau yn ogystal â chynigion i fynd i’r afael â’r bwlch ariannol mae’r Cyngor yn ei wynebu. Eglurwyd bod y ddogfen yn un byw sydd yn cael ei diweddaru yn gyson fel daw gwybodaeth i law ac i’r rhagolygon neu dybiaethau ariannu cenedlaethol a lleol newid. Bydd unrhyw ddiweddariadau yn cael eu cyflwyno i’r Cabinet.

 

Eglurodd y Pennaeth Cyllid nad yw canfod toriadau ar gyllideb a gwasanaethau’r Cyngor yn broses newydd gan fod toriadau bellach yn cael eu cyflwyno yn flynyddol. Ymfalchïwyd bod y Cyngor wedi llwyddo i gynnal gwasanaethau er lleihad yng nghyllidebau adrannau ond un rhan o’r gwaith yw adnabod y bwlch ariannol sydd dros y tair blynedd nesaf yn £40 miliwn a gwaith bellach yn mynd rhagddo i ymdrechu i lenwi’r bwlch drwy gynllun ffeithiol. Pwysleisiwyd bod y rhagdybiaethau yn seiliedig ar sail gwybodaeth y blynyddoedd diwethaf ac y bydd pwysau i wario llai, edrych ar gynyddu incwm a gweithredu cynlluniau arbedion.

 

Yng nghyd-destun y setliad, nodwyd bod diffyg eglurder o gyfeiriad y llywodraeth yn golygu  fod cynllunio ymlaen llaw yn anodd ar gyfer 2026/27 o ganlyniad i negeseuon cymysg bod ychwanegiad i gyllideb y sector gyhoeddus gan Lywodraeth San Steffan ond daw rhybudd na all Llywodraeth yng Nghaerdydd gynyddu gwariant cyhoeddus o dan yr amgylchiadau economaidd presennol. Cyfeiriwyd hefyd at y posibilrwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn gosod ‘rollover budget’ ar gyfer 2026/27, sef parhau gyda chyllideb eleni gydag ychwanegiad bychan tuag at chwyddiant yn unig. Amcangyfrifwyd y byddai’r ychwanegiad cyfartalog o ddeutu 1.5% i Wynedd o dan y fformiwla dyrannu. Bydd disgwyliad eglurder ar lefel setliad Gwynedd erbyn Tachwedd 2025.

 

Materion i’w hystyried:

-        Bydd chwyddiant tal blynyddol i athrawon yn 4% yn 2026/27 a 3.4% i staff eraill – rhain yn gyflogau sydd yn cael eu cytuno’n genedlaethol ac mae rheidrwydd i ariannu’r cynnydd blynyddol

-        Bydd cynnydd mewn ardollau

-        Bod cynnydd yn nifer eiddo talu treth, ond dim ffigwr wedi ei gynnwys

-        Rhagweld gostyngiad i’r gyfradd pensiwn yn dilyn ailbrisiad. Y gronfa bensiwn mewn sefyllfa iach ac felly cyfle i ostwng cyfraniadau - rhagweld arbediad yma o £3 miliwn.

-        Bydd pob Adran i gyflwyno achos busnes ar gyfer arian ychwanegol gyda rhesymeg dros yr angen amdano. Bydd pob bid yn cael ei ddadansoddi mewn manylder gyda’r gronfa ar gyfer hyn wedi ei leihau o £8 miliwn i £5 miliwn.

 

Er bod amser ymateb i’r sefyllfa yn brin (o dderbyn y setliad i osod cyllideb gytbwys), cadarnhawyd y gobeithir cyflwyno amrywiol opsiynau ar gamau nesaf i’r dyfodol.

 

Ategodd yr Uwch Swyddog Gweithredol bod canfod arbedion heb effaith bellach yn anodd a gydag ansicrwydd yn y meysydd gofal, anghenion dysgu ychwanegol a digartrefedd, nad oedd angen brysio i wneud toriadau. Adroddwyd y byddai sesiynau briffio yn cael eu trefnu yn rhoi diweddariadau ar y sefyllfa i’r holl aelodau etholedig a lleyg.

 

Diolchwyd am yr adroddiad.

 

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â sut y gall y Cyngor barhau i gyflawni arbedion a chynnal gwasanaethau, nodwyd bod pocedi o arbedion effeithlonrwydd ar gael gan awgrymu er enghraifft, mwy o ddefnydd technoleg (er bod cyfnod o drawsnewid ac addasu’r ffordd o weithio fel arfer yn hirach na chyfnod gwireddu’r arbediad). Ategwyd mai’r her yw bod yn arloesol, gan ddefnyddio dychymyg i weithio yn wahanol, ac er nad yw’r cronfeydd yn llenwi’r bwlch, mae’n prynu amser cyn i gynlluniau ddod i rym; bod rhai o’r cynlluniau angen eu mireinio a’u datblygu gyda gwybodaeth a dealltwriaeth o sut bydd y gwaith yn symud ymlaen.

 

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â geiriad gofynion Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011, lle disgwylir i’r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio graffu rhai materion ariannol gan gynnwys cynlluniau ariannol yr awdurdod, lle’n briodol, a phwy sydd yn penderfynu yr hyn sy’r briodol, nodwyd mai geiriad y mesur sydd yma ac mai rôl y Pwyllgor yw edrych ar y cynllun ariannol tymor canolig fel gofyn statudol y mesur.

 

Materion yn codi o’r drafodaeth ddilynol:

-        Bod arbedion wedi eu cyflawni yn y gorffennol - rhaid ystyried hyn yn risg, er yn parhau yn bosib

-        Bod angen ystyried yr awgrym o roll over budget yn risg i’r Cyngor

-        Bod angen cydnabod etholiad Mai 2026 fel risg

-        Doeth yw cael cronfa wrth gefn ond angen bod yn ofalus o’r defnydd

 

Mewn ymateb i wybodaeth ynglŷn â pham defnyddio Band D ac os oes bwriad ail-fandio oherwydd gostyngiad mewn prisiau tai, nodwyd mai Deddf Llywodraeth Leol 2012 sydd yn amlinellu defnydd Band D fel sylfaen drethiannol a bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i adolygu bandiau treth cyngor er nad oes mwy o fanylder ar gael. Nodwyd nad yw bandiau Cymru wedi eu haddasu ers 2003.

 

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn ag arian sydd heb ei adnabod a'r posibilrwydd o dderbyn arian ychwanegol, nodwyd bod rhaid, yn gyfreithiol, gosod cyllideb erbyn Mawrth 11eg 2026 ac felly rhaid amlygu ymlaen llaw lle fydd yr arian ychwanegol yma yn cael ei ddefnyddio.

 

Yng nghyd-destun premiwm treth Cyngor a'r bwriad i’w glustnodi ar gyfer ail fuddsoddi yn y maes tai, gofynnwyd petai dim defnydd yn cael ei wneud ohono a fydd opsiwn i’w gyfeirio at faes arall. Mewn ymateb, nodwyd mai penderfyniad i’r Cyngor Llawn fydd hynny ac er nad yw’n cael ei ystyried ar hyn o bryd, ni ellid ei anwybyddu fel opsiwn i’r dyfodol. Er hynny, bydd unrhyw drafodaeth neu argymhelliad yn un tryloyw.

 

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â’r gostyngiad pensiwn a pham bod penderfyniad wedi ei wneud i gymryd yr arbediad o £3miliwn mewn un flwyddyn yn hytrach na £1 miliwn dros dair blynedd, nodwyd mai’r dewis oedd lleihad o 1% bob blwyddyn neu gymryd yr arbediad o £3 miliwn yn llawn. Ystyriwyd mai dyma oedd yr opsiwn orau gyda phosibilrwydd y bydd mwy na £3 miliwn oherwydd nad oedd y ffigyrau terfynol wedi eu rhyddhau.

 

Mewn ymateb i gwestiwn petai Llywodraeth Cymru yn methu pasio’r gyllideb, nodwyd bod mecanwaith statudol mewn lle i barhau

 

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â gostyngiad arwyddocaol yn ffigyrau poblogaeth a ddefnyddiwyd ar gyfer setliad 2024/25 ac os mai marwolaethau oedd y rheswm dros hyn, nodwyd nad y newid ym mhoblogaeth Gwynedd ynddo ei hun oedd yn creu effaith, ond y newid i boblogaeth Gwynedd mewn cymhariaeth ac nid ym mhoblogaeth weddill Cymru. Nodwyd mai gostyngiad mewn myfyrwyr ym Mangor oedd un o’r rhesymau a hynny yn cymharu gyda Siroedd eraill gyda cholegau a phrifysgolion eraill yng Nghymru. O ran ffigyrau gostyngiad poblogaeth y Sir, nodwyd bod y wybodaeth ar gael a bod mod ei rannu gyda’r Pwyllgor.

 

Mewn ymateb i gwestiwn ynglŷn â defnydd o oddeutu £3.7 miliwn  sydd yn incwm o dreth cynhwysion plastig ac os oes angen ei ddefnyddio ar gyfer isadeiledd gwastraff, nodwyd nad oes rhaid defnyddio'r arian i gyd ar gyfer y gwasanaethau ail-gychu, bod modd defnyddio cyfran o’r arian ar wariant cyffredinol.

 

PENDERFYNWYD

Derbyn y wybodaeth gan nodi’r sefyllfa a’r risgiau perthnasol yng nghyswllt sefyllfa ariannol y Cyngor

 

Nodyn:

Paragraff 2.10 o’r Cynllun. Cais i  rannu gwybodaeth / ffigyrau gostyngiad poblogaeth y Sir