Agenda item
Ystyried unrhyw
gwestiynau y rhoddwyd rhybudd priodol ohonynt o dan Adran 4.19 o’r
Cyfansoddiad.
Cofnod:
(Dosbarthwyd atebion
ysgrifenedig yr Aelodau Cabinet i’r cwestiynau i’r aelodau ymlaen llaw.)
(1) Cwestiwn gan y Cynghorydd Catrin Wager
“Yn dilyn y sylw mawr diweddar sydd wedi bod
ynglŷn â materion o ymddygiad amhriodol mewn gwleidyddiaeth, pa
weithdrefnau sydd gan y Cyngor mewn lle yng nghyswllt adrodd ac ymdrin â
materion o aflonyddu ymysg swyddogion ac Aelodau?”
Ateb gan y Dirprwy Arweinydd, y Cynghorydd Mair
Rowlands
“Mae’r pwyslais o fewn y Cyngor ar geisio sicrhau amgylchedd gwaith ple
nad oes sefyllfaoedd o aflonyddu ac mae’r nifer o achosion yr ymdrinnir â hwy
yn isel ar draws y Cyngor.
Mae gan y Cyngor
Gôd Ymddygiad unigol ar gyfer Aelodau ac ar gyfer Swyddogion, yn ogystal â
Phrotocol ar gysylltiadau rhwng Aelodau a Swyddogion. Mae parch a chwrteisi
yn seiliau hanfodol i’r cod, ac yn diogelu'r Cyngor, ei aelodau a’i staff.
Mae ‘Safon Gwynedd’ ar gyfer Aelodau yn egluro’r safonau a ddisgwylir
ohonom ac mae’n cynnwys trefn ar gyfer ymdrin â honiadau fod Aelod wedi torri’r
protocol yna. Pendraw’r weithdrefn hon
yw cyflwyno achos i gyfarfod o’r Pwyllgor Safonau ond mae camau i’w cymryd cyn
hynny er mwyn ceisio adnabod datrysiad i’r honiadau a wneir yn anffurfiol.
Yn yr un modd
mae’r Cod Ymddygiad ar gyfer swyddogion yn nodi’r angen iddynt ymdrin ag eraill
yn gydymdeimladol, effeithlon a heb ddangos tuedd. Ymhellach, mae Amodau Gwaith Lleol y Cyngor
yn cynnwys polisïau a chanllawiau ar Urddas yn y gwaith a Chanu’r Gloch, Trefn
Gwyno a’r Drefn Disgyblu.
Ymdrechir i geisio datrys rhai o’r honiadau a wneir yn anffurfiol ond
mae difrifoldeb rhai honiadau yn arwain at ymdrin â materion yn ffurfiol ac,
mewn sefyllfaoedd eithriadol, at atal unigolion o’u gwaith tra bo ymchwiliad yn
cael ei gynnal.
Mae trefniadau
ynghlwm â'r sefyllfaoedd hyn oll ple cynigir cefnogaeth i unigolion sy’n
cyflwyno honiad yn ogystal â’r rhai y gwneir yr honiad yn eu herbyn. Gwneir hyn trwy gynnig gwasanaethau cwnsela
annibynnol, iechyd galwedigaethol a hefyd, pan fo’r naill ochr a’r llall yn
cytuno, i geisio datrys trwy gyflafareddu.”
Cwestiwn atodol
gan y Cynghorydd Catrin Wager
“Y tu allan i’r
gweithdrefnau ‘rydych chi wedi eu trafod, oes yna unrhyw brotocol gan y Cyngor
i drio annog pobl i deimlo bod nhw’n saff i ddod â chwynion o aflonyddu
rhywiol, yn arbennig, ymlaen?”
Ateb gan y Dirprwy Arweinydd, y Cynghorydd Mair
Rowlands
“Un weithdrefn y
cyfeiriais ati yn yr ymateb oedd y polisi ar ganu’r gloch ac ‘rydw i’n falch o
fedru adrodd bod yr ymwybyddiaeth a’r ymddiriedaeth yn y weithdrefn yma wedi
cynyddu’n sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf. Mae hyn yn caniatáu i rywun wneud cŵyn
yn ddienw ac ‘rwy’n gallu datgan bod hynny ar sail canlyniadau arolwg blynyddol
sy’n cael ei gynnal gan yr Uned Archwilio Mewnol. Digwyddodd hyn yn sgil pryderon oedd wedi’u
lleisio rai blynyddoedd yn ôl ynglŷn â’r diffyg ymwybyddiaeth o’r broses
honno ac mae yna gardiau mae pob aelod o’r staff yn dderbyn yn nodi’r manylion
ar ganu’r gloch. Maent yn cael eu
cynnwys mewn pecynnau penodi i staff newydd a gallwn rannu rhai gyda phob un
ohonoch yma heddiw. Dyma enghraifft o
rywbeth mae pob aelod o staff ar draws y Cyngor wedi dderbyn. Hefyd, mae gennym y Polisi Cam-drin
Domestig. Mae’r polisi a’r hyfforddiant
yma yn cydnabod y gall cam-drin ac aflonyddu rhywiol ddigwydd yn unrhyw le, yn
y cartref ac yn y gweithle, ac mae’r hyfforddiant yn codi’r ymwybyddiaeth
yna. Mae yna wybodaeth yn cyd-fynd â’r
polisi ac mae yna asiantaethau cymorth annibynnol o’r Cyngor, fel Byw Heb Ofn,
Cymorth i Ferched ond mae yna rai ‘rydw i’n ymwybodol ohonynt, fel, er
enghraifft, RASAC (Rape and Sexual Abuse Centre) sydd ddim yna ar hyn o bryd.
‘Rwy’n bwriadu gofyn i’r swyddogion ystyried cynnwys hwn ac unrhyw fudiad arall
sy’n addas yn y polisi oherwydd, fel mae’r Cynghorydd eisoes wedi cyfeirio ato,
efallai nad yw pobl yn teimlo’n gyfforddus yn adrodd hynny i’r Cyngor ar y
pryd. Felly, drwy gael cefnogaeth mudiad
allanol sy’n arbenigo yn y peth, mae hynny’n mynd i fod o fwy o gymorth, o
bosib’. Ond ‘rwy’n hapus i barhau i
drafod os oes syniadau eraill o ran yr hyn y gallwn wneud.”
(2) Cwestiwn gan y Cynghorydd Eryl
Jones-Williams
“Ydi Cyngor
Gwynedd wedi mynd yn rhy bell hefo’r toriadau a’i arbedion effeithlonrwydd,
hynny’n gadael Adrannau heb staff digonol ac yn arwain at yr aelodau staff sydd
ar ôl yn wynebu pwysau gwaith gormodol ac yn gorfod gweithio oriau ychwanegol
er mwyn cynnal y gwasanaeth?”
Ateb gan y Dirprwy Arweinydd, y Cynghorydd Mair
Rowlands
“Yng
nghyfarfod diwethaf y Cyngor ym mis Hydref, byddwch yn cofio i’r Prif
Weithredwr gyflwyno manylion ynglŷn â sut y bydd y Cyngor yn mynd ati i
wynebu toriadau pellach yn y grant y gellir ei ddisgwyl gan Lywodraeth Cymru
dros y blynyddoedd nesaf.
Bu iddo nodi
bryd hynny bod y Cyngor wedi arbed £61.5 miliwn dros y 12 mlynedd diwethaf gan
rybuddio bod bwlch ariannol posib pellach o hyd at £24.4 miliwn yn wynebu’r
Cyngor dros y pedair blynedd nesaf.
Yn anffodus,
dyma realiti’r sefyllfa ariannol sydd yn wynebu pob un Awdurdod Lleol ac mae’n
afrealistig disgwyl bod yr un lefel o wasanaeth ag yn y gorffennol yn gallu
cael ei gynnal yn y fath hinsawdd.
Gwnaed penderfyniadau anodd, ond angenrheidiol, gan y Cyngor yn dilyn
ymgynghoriad Her Gwynedd, ac unwaith eto, bydd yna fwy o gyflwyniadau yn dod
i’r Cyngor maes o law ynglŷn â’r toriadau sydd i ddod.
Mae’r awgrym
mae’r Cynghorydd yn wneud ynglŷn â bod angen sicrhau nad yw’r toriadau a’r
arbedion yn arwain at bwysau gormodol ar staff yn un pwysig iawn. Mae’r nifer o
staff a gyflogir gan y Cyngor wedi gostwng o 6,285 yn 2015 i 5,828 ar
ddechrau’r flwyddyn ariannol bresennol – gostyngiad o 457 ar draws yr holl
wasanaethau.
Ymhellach, mae’r
nifer dyddiau a gollwyd oherwydd salwch yn 2016/17 wedi cynyddu i naw diwrnod y
pen, o 8.44 diwrnod y pen yn y flwyddyn flaenorol, ac mae angen cadw golwg ar
unrhyw dueddiad tymor hirach yn y cyd-destun hwn. Fel yr Aelod Cabinet, ‘rwy’n
cadw golwg manwl ar hyn yn y cyfarfodydd herio perfformiad y mae rhai o’r
aelodau craffu yn fynychu hefyd. Wedi
dweud hynny, ‘rwyf hefyd yn nodi bod lefel absenoldeb salwch o fewn y Cyngor yn
parhau i fod gyda’r isaf ymysg awdurdodau lleol Cymru. Mae’r Cyngor wedi buddsoddi yn y gefnogaeth a
roddir i gynnal iechyd a llesiant staff ac mae’r buddsoddiad hwnnw, yn un o’n
hadnoddau pwysicaf, wedi’i warchod rhag y toriadau a’r arbedion diweddar.
Mae cynnal y
cydbwysedd rhwng gweithredu o fewn y gyllideb a sicrhau parhad gwasanaeth,
tra’n gwarchod lles corfforol a meddyliol y bobl sy’n gyfrifol am wneud hynny,
yn anodd ond mae’r aelodau Cabinet unigol yn gwbl effro i’r angen hwn am
gydbwysedd ac yn derbyn adborth rheolaidd gan benaethiaid a rheolwyr
ynglŷn â pherfformiad a’r capasiti i gyflawni.
Mae
strategaeth ariannol y Cyngor wedi’i gydnabod fel bod yn ddarbodus a chadarn
gan Swyddfa Archwilio Cymru tra bo aseswyr Safon Iechyd Corfforaethol
Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu’r Lefel Aur i’r Cyngor, am y trydydd tro yn
olynol yn ddiweddar, ar sail y gefnogaeth a ddarperir i hybu a hyrwyddo iechyd
a llesiant staff.
Cydnabyddir
bod ymrwymiad staff y Cyngor i wasanaethu pobl Gwynedd yn un cryf a bod
enghreifftiau lu o’r staff hynny yn mynd y filltir ychwanegol yn eu
hymdrechion. Yr hyn sy’n bwysig i ni,
fel Aelodau’r Cyngor, yw rhoi pob cefnogaeth i’r gwaith hwnnw ac i fod yn
realistig yn ein disgwyliadau o’r hyn y gellir ei gyflawni o fewn yr hinsawdd
ariannol bresennol.”
Cwestiwn atodol
gan y Cynghorydd Eryl Jones-Williams
“Pwy sy’n edrych i
mewn i hyn a sut mae’n digwydd?”
Ateb gan y Dirprwy Arweinydd, y Cynghorydd Mair
Rowlands
“Fel y ceisiais
egluro yn yr ateb, mae yna nifer o ffyrdd gwahanol. Yn amlwg mae penaethiaid ac uwch reolwyr yn
gorfod cadw golwg ar y sefyllfa ac mae gan yr Aelodau Cabinet gyfrifoldeb i
sicrhau bod yna gydbwysedd. Hefyd, fel y
gwnes i gyfeirio, mae pob Aelod Cabinet yn cael cyfarfodydd herio
perfformiad. Er enghraifft, mi soniais
am y lefelau salwch. Mae hynny’n
rhywbeth sy’n dod i fy nghyfarfod herio perfformiad i, ond yn amlwg mae yna
bethau eraill y byddai modd eu craffu yn y cyfarfodydd eraill gan Aelodau
Cabinet, ond os ydych chi, fel aelodau, yn ymwybodol o unrhyw beth neu bwysau
sylweddol ‘rydych chi’n ei weld, dewch â hwy draw atom fel Aelodau Cabinet i’r
meysydd portffolio perthnasol. Byddem yn
croesawu unrhyw wybodaeth bellach.”
(3) Cwestiwn gan y Cynghorydd Sion Jones
“Sut ddaru’r Aelod Cabinet ddod i benderfyniad
ynglŷn â dewis Cynghorwyr i fynd ar Fwrdd Cartrefi Cymunedol Gwynedd
(CCG)?”
Ateb gan yr Aelod Cabinet Tai, Hamdden a
Diwylliant, Y Cynghorydd Craig ab Iago
“Ar y cychwyn,
mae’r aelodau i gyd yn llenwi ffurflen yn dweud pa feysydd sydd o ddiddordeb
iddynt, felly rydw i’n edrych ar hynny i gychwyn. Yna edrych ar brofiad pobl a gweld beth
fyddent yn gallu cynnig i CCG. Wedyn,
‘rwy’n ceisio cael rhyw fath o gydbwysedd, felly ‘roeddwn yn ticio pob bocs, ac
‘rwy’n credu mod i wedi llwyddo. Felly,
mae gennym gydbwysedd daearyddol a chydbwysedd rhyw, gyda 2 a 2. ‘Roeddwn eisiau gwneud yn siŵr bod yna
ryw fath o gysondeb gyda’r hyn oeddem yn ei wneud o’r blaen, felly mae gennym
rai â phrofiad yn ogystal â gwaed newydd, sef 2 a 2 eto. Hefyd, mae yna gydbwysedd gwleidyddol, gydag
un o’r Grŵp Llafur Rhyddfrydol, un o’r Grŵp Annibynnol a dau o
Grŵp Plaid Cymru. ‘Rydw i hefyd wedi
cael pobl hŷn a phobl ieuengach, felly credaf fy mod wedi cymryd popeth i
ystyriaeth - gobeithio eich bod yn cytuno.
Mae yna 75 ohonom ar y Cyngor, a dim ond lle i 4 ar y Bwrdd. ‘Rydw i wedi gwneud fy ngorau.”
Cwestiwn atodol
gan y Cynghorydd Sion Jones
“Ydi’r Aelod
Cabinet yn fodlon ail-edrych ac ad-drefnu’r aelodau bob dwy flynedd?”
Ateb gan yr Aelod Cabinet Tai, Hamdden a
Diwylliant, Y Cynghorydd Craig ab Iago
“Yn gyntaf, ‘rydym
yn penodi cynghorwyr i’r Bwrdd. Cytunaf
fod angen cynrychiolaeth glir ar y Bwrdd o blith y tenantiaid, ond nid fy
swyddogaeth i yw hynny. Fy swyddogaeth i
yw penodi pobl gall sy’n mynd i drio cydweithio hefo CCG i gael y gorau i
drigolion Gwynedd, ac ‘rwy’n credu mod i wedi llwyddo. Mae yna ddigon o gyfleoedd yn CCG rŵan i
benodi tenantiaid, neu efallai y byddai tenant yn gallu prynu siâr yn y cwmni
ac wedyn mae gan y person yna'r cyfle i leisio barn, ond nid fy swyddogaeth i
yw penodi cynrychiolwyr y tenantiaid. Os
oes gan y Cynghorydd Sion Jones unrhyw faterion yr hoffai eu codi, nid wyf i
wedi clywed amdanynt hyd yma. ‘Rydw i
wedi gweld yr e-byst a anfonodd a’r ymgyrch ar Twitter a Facebook, ond nid ydyw
wedi cysylltu â mi o gwbl. ‘Rwy’n
siŵr bod y 4 aelod yma sy’n bresennol yn agored i wrando ar yr hyn sydd
ganddo i’w ddweud ynglŷn â phryderon y tenantiaid oherwydd mae’n bwysig
iawn a dyna pam mae CCG yna. Ond nid
ydynt wedi codi unrhyw beth gyda mi, sydd wedi dod drwy’r Cynghorydd o
gwbl. Os mai dymuniad y Cynghorydd yw i
mi edrych ar y peth bob dwy flynedd, ‘rwy’n hapus i wneud hynny. Ar hyn o bryd, ‘rwy’n hapus gyda’r bobl sydd
yna. Os oes un ohonynt eisiau camu i
lawr unrhyw dro, mae hynny’n fater arall, ac fe ystyriaf yr aelod nesaf bryd
hynny.”
(4) Cwestiwn gan y Cynghorydd Mike Stevens
“Beth yw’r oedi wrth
weithredu'r protocol newydd ar gyfer swyddogion yn ymateb i ymholiadau gan
aelodau ee llythyrau, e-byst neu alwadau ffôn?”
Ateb gan y Dirprwy Arweinydd, y Cynghorydd Mair
Rowlands
“Mae Adran 21 o gyfansoddiad y Cyngor yn
cynnwys y Protocol ar gysylltiadau Aelodau a Swyddogion, ac mae’n cynnwys
arweiniad ar roi cyngor a gwybodaeth i aelodau gan swyddogion ynghyd â’r
amserlen ateb. Mabwysiadwyd y Protocol
gan y Cyngor yn ei ffurf bresennol yn 2014 fel rhan o adolygiad y Cyfansoddiad.
Mae’r protocol wrthi’n cael ei adolygu yn bresennol. Ar yr un pryd, mae canllaw a nodyn esboniadol
i swyddogion, fydd yn cynnwys egwyddorion syml ar ymateb i ymholiadau gan
aelodau etholedig hefyd yn cael ei ddatblygu yn gyfochrog â’r protocol. Mae’n debygol y bydd y canllaw yn cynnwys
egwyddorion clir, gan gynnwys ymdrin yn barchus, ateb mor brydlon â phosib’
ayyb.
Mae’r adolygiad o’r Protocol Cyswllt Aelod / Swyddog wedi ei arwain gan
y Pwyllgor Safonau ac ynghyd ag ymgynghoriad â swyddogion bydd yn cael
ystyriaeth hefyd gan y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yn y Gwanwyn gyda
bwriad o adrodd ar unrhyw addasiadau i’r Cyngor ym Mis Mai. Ac mae hynny oherwydd amserlen y rhaglenni
pwyllgor ar hyn o bryd.
Cwestiwn atodol
gan y Cynghorydd Mike Stevens
“Gawn ni amserlen
glir ac arweiniad ynglŷn â sut y dylent ymateb i aelodau?”
Ateb gan y Dirprwy Arweinydd, y Cynghorydd Mair
Rowlands
“O ran y protocol
ei hun, bydd eisoes wedi ei wneud a’i weithredu, mae’n siŵr, cyn i’r
Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd ei drafod ym mis Mai. Hefyd, bydd y canllawiau wedi eu datblygu,
sy’n fwy penodol, ac yn cyfeirio at yr union faint o amser y byddem yn disgwyl
i swyddog gymryd i ymateb. Nid wyf i yn
bersonol wedi cael gymaint â hynny o gwynion ynglŷn â diffyg ymateb gan
swyddogion, ond i fod yn onest, dros y blynyddoedd, mae’n siŵr mod i wedi
cael y profiad yma fy hun ac yn croesawu unrhyw un i ddod ataf gyda mwy o
gwynion. Mae’r Pwyllgor Gwasanaethau
Democrataidd hefyd yn edrych ar y mater a bydd cais yn mynd i ofyn am
enghreifftiau o hyn. Felly, yn sicr,
anfonwch unrhyw beth draw. Yn sgil y
cwestiwn ‘rwyf newydd ateb i’r Cynghorydd Eryl Jones-Williams, rhaid cymryd i
ystyriaeth hefyd realiti’r sefyllfa a’r pwysau sy’n gallu wynebu staff y
Cyngor, ond ‘rwy’n cytuno bod angen canllaw cliriach iddynt hwy fod yn
ymwybodol o beth yw’r protocol.”